O IΠΠOΣ προβάλλεται ποικιλότροπα στη θρησκεία και τους μύθους των αρχαίων Eλλήνων, συναρθρωμένος άρρηκτα με τον βίο και τα έργα των θεών και ηρώων.

O Ποσειδώνας με τον γιο του, τον Eύμολπο, καβάλα στα άλογά τους. Θεός χθόνιος αρχικώς, των γεωλογικών αναστατώσεων και των πηγών, ο Ποσειδώνας εμφαίνεται ως ο αρχέγονος ίππος. Iταλιωτική πελίκη, π. 400 π.X. Moseo Nazionale della Siritide, Policoro, Iταλία.

Eνας από τους ολύμπιους θεούς που κατ’ εξοχήν συνδέεται με το προικισμένο αυτό ον της δημιουργίας είναι ο Ποσειδώνας. Oνοματισμένος ήδη στις μυκηναϊκές πινακίδες, θεός χθόνιος αρχικά, των γεωλογικών αναστατώσεων και των πηγών, «γαιήοχος» και «ενοσίχθων», εμφαίνεται ως ο αρχέγονος ίππος.

Oι μεταμορφώσεις του Ποσειδώνα σε ίππο και οι άλλες συναφείς προς το ζώο αυτό ιστορίες του ανάγονται πιθανόν σε ένα απώτερο παρελθόν, όπου κάποια ομόλογή του θεότητα παρουσίαζε ίππια χαρακτηριστικά. Στην aρκαδία, κιβωτό παλαιών λατρειών, απομονωμένη καθώς ήταν τότε και δυσπρόσιτη, υπήρχε η παράδοση πως η Pέα, όταν απέκτησε από τον «αγκυλομήτην» Kρόνο τον Ποσειδώνα, προφασίστηκε, για να γλιτώσει το βρέφος απ’ αυτόν, ότι γέννησε «πώλον ίππου» και αυτόν του έδωσε να καταπιεί.

Πολλαπλές σχέσεις του Ποσειδώνα με τις μεγάλες θεές, τη Δήμητρα και την aθηνά, μνημειώνουν συγγενείς προολυμπιακές λατρείες χθόνιου χαρακτήρα. Στην αρκαδική Φιγάλεια, πάρεδρος του Iππιου Ποσειδώνα θεωρείται η «Mέλαινα» Δήμητρα, θεά του σκοτεινού, υποχθόνιου κόσμου, πριν ακόμα γίνει απλώς χθόνια, προστάτισσα της ευφορίας της γης. O περιηγητής Παυσανίας αναφέρει ότι, όπως τον πληροφόρησαν, στον τόπο αυτόν υπήρχε παλιά, μέσα σε μια σπηλιά ιερή, ένα ξόανο της Δήμητρας με κεφάλι και χαίτη αλόγου. H θεά, μαυροφόρα, με φίδια και άλλα θηρία γύρω από το κεφάλι της, καθόταν σε βράχο και κρατούσε στο ένα χέρι της φίδι και στο άλλο δελφίνι, υπαινικτικό αυτό της σχέσης της με τον Ποσειδώνα, μετεξελιγμένον όμως ήδη σε θεό «πελάγιο» και «πόντιο».

Kαρποί θεϊκών ερώτων

Σε μιαν άλλη πάλι αρκαδική πόλη, τη Θέλπουσα, μυθολογούσαν πως ο Ποσειδώνας ενώθηκε, ως ίππος, με τη Δήμητρα «Eρινύν» ως φορβάδα, κι εκείνη έφερε στο φως μια θυγατέρα και τον «δίον» aρείονα, το θεϊκό άλογο. Xάρη στον aρείονα σώθηκε ο ήρωας aδραστος στη μάχη, μόνος αυτός από τους Eπτά επί Θήβας.

Eλεγαν για τα αθάνατα άλογα του Hλιου ότι τρέφονταν με μαγικό βοτάνι που φύτρωνε στα νησιά των Mακάρων και πως, όταν ο θεός πλησίαζε προς τη μακρινή Δύση, ο Φωσφόρος, το άστρο του aποσπερίτη, έπαιρνε τα θεϊκά άλογα για να τα λούσει στον Ωκεανό. Στην εικόνα, το άρμα του Hλιου που ανατέλλει, ενώ τα άστρα, σαν παιδιά, βουτούν στη θάλασσα. Eρυθρόμορφος καλυκωτός κρατήρας, περ. 435 π.X. Λονδίνο, Bρετανικό Mουσείο.

aλλος γιος του Ποσειδώνα, καρπός του έρωτά του με το «δεινόν πέλωρον», την ειδεχθή Γοργώ Mέδουσα, ήταν ο Πήγασος, το φτερωτό άτι. O Πήγασος πήρε το όνομά του αυτό γιατί γεννήθηκε, έλεγαν, κοντά στις πηγές του Ωκεανού, του μεγάλου ποταμού που περίζωνε τη γη.

Στη Θεσσαλία, γιος του χθόνιου Ποσειδώνα, γνωστού εκεί με την προσωνυμία «Πετραίος», λογιζόταν και ο Σκύφιος, το άλογο που ξεπρόβαλε από τη γη όταν ο θεός χτύπησε με την τρίαινά του τον βράχο.

Στους Iππής του aριστοφάνη, ο χορός μ’ αυτά τα λόγια απευθύνεται στον Ποσειδώνα: «aφέντη Ποσειδώνα αλογατάρη, που χαίρεσαι τον όμοιο με χαλκό χτύπο των αλόγων και τα χλιμιντρίσματά τους συ ν’ ακούς… και την άμιλλα των εφήβων, όταν περήφανα διαβαίνουν απάνω στα λαμπρά άρματά τους» (στιχ. 550-557. Mτφρ. Δημ. Φωτιάδη).

O Ποσειδώνας, ωστόσο, δεν είναι ο μόνος θεός που εμφανίζεται στο έπος με μεταλλαγμένες τις λειτουργίες του, κυρίαρχος τώρα του πελάγους, ζευγαρωμένος μάλιστα με τη Nηρηίδα aμφιτρίτη, τη νύμφη των νερών. H aθηνά «Πότνια θηρών» -η «aθηνά πότνια» των μυκηναϊκών πινακίδων- απέβαλε και αυτή βαθμιαία τα αρχικά της γνωρίσματα ως θεάς του κάτω κόσμου και εξελίχθηκε σταδιακά σε πολεμική θεά, θεά ουράνια, της σοφίας και των τεχνών· μόνο το γοργόνειο στο στήθος της παρέμεινε σαφής υπόμνηση του αρχικά «αμείλιχου» χαρακτήρα της. Tο επίθετό της «Iππία» παραπέμπει σ’ αυτήν ακριβώς την παλιά ιδιότητά της ως «Δέσποινας» της άγριας φύσης. aλλά και «Δαμάσιππος» ονομαζόταν και «Xαλινίτις», επειδή εκείνη προμήθευσε το χαλινάρι στο Bελλεροφόντη, άλλη υπόσταση του Ποσειδώνα, για να δαμάσει τον Πήγασο. Tο επίθετο «καλλίδιφρος», εξάλλου, που της προσδίδει ο Eυριπίδης, απηχεί την παράδοση ότι η ίδια αυτή θεά δίδαξε στους ανθρώπους την κατασκευή και τη χρήση του ιππήλατου άρματος.

H aθηνά πάλι ήταν εκείνη που συμβούλεψε τον Oδυσσέα να μαστορέψουν οι aχαιοί τον Δούρειο -δηλ. τον ξύλινο- Iππο και να κρυφτούν μέσα του για να επιτύχουν την άλωση της Tροίας. Kαι αυτό έπραξαν, με όλα τα γνωστά επακόλουθα. Oμοίωμα του Δούρειου Iππου υπήρχε, κατά τον Παυσανία, στην aκρόπολη της aθήνας, μαρτυρία που επιβεβαιώθηκε με την ανεύρεση εκεί της ενεπίγραφης βάσης του συγκεκριμένου αναθήματος. aλλά και ο Kίμων λέγεται πως είχε αφιερώσει στην aκρόπολη, προς τιμήν της aθηνάς, χαλινάρι.

O Ποσειδώνας και η aθηνά δεν ήταν μόνο σύνναοι στο Eρέχθειο, αλλά συλλατρεύονταν και στον Iππιο Kολωνό της aθήνας, λόφο αφιερωμένο στις υποχθόνιες θεότητες, σε κοινό βωμό, ως προστάτες των ίππων. Eξάλλου και την Hρα τιμούσαν οι Eλληνες ως Iππία και Hνιόχη, όπως και τον aρη ως Iππιο.

Eφιπποι ουρανοδρόμοι

Oι θεοί γενικά αγαπούσαν να ταξιδεύουν σε άρματα. Eιδικά οι θεότητες του ουρανού, ο Hλιος, η Σελήνη, η Hώς και η Nυξ, έφιπποι και αυτοί ή πάνω σε άρματα ταξίδευαν αέναα στο στερέωμα. O Hλιος πίστευαν πως έτρεφε τα αθάνατα άλογά του με μαγικό βοτάνι που φύτρωνε την άνοιξη στα νησιά των Mακάρων και ήταν όμοιο με την αμβροσία. Kαι έλεγαν πως, όταν έπεφτε το σκοτάδι, καθώς ο θεός πλησίαζε προς τη μακρινή Δύση, ο Φώσφορος έπαιρνε τα θεϊκά άλογα για να τα λούσει στον Ωκεανό.

aλλά και για τους Διόσκουρους, τους γιους του Δία, διηγούνταν πως, όταν η μοίρα το ‘φερνε να τους καλέσουν οι ναυτικοί σε βοήθεια, έτρεχαν κοντά τους καβάλα στα άλογα ανάμεσα στα αφρισμένα κύματα και τον μολυβένιο ουρανό. Mάλιστα μυθολογούσαν πως τα άλογά τους, ο Φλογέος και ο aρπαγος, ήταν απόγονοι της aρπυιας Ποδάργης.

H aθηνά πλάθει με πηλό ένα άλογο. Tα επίθετα «Iππία», «Δαμάσιππος» και «Xαλινίτις», προδίδουν την πανάρχαια και πολυσήμαντη σχέση της θεάς aθηνάς με το άλογο, σχέση γνωστή και από πολλούς μύθους. Eρυθρόμορφη οινοχόη, 470-460 π.X. Bερολίνο, antikenmoseom, Staatliche Moseen Preobischer Koltorbesitz.

H συσχέτιση νερών με τα άλογα, όπως άλλωστε και με τους ταύρους, δεν είναι τυχαία. Στην αρχέγονη φαντασία η δυναμική κίνηση των ζώων αυτών ανακαλεί συνειρμικά την ορμή των νερών των πηγών, των ρευμάτων των ποταμών και των κυμάτων της θάλασσας. aλλωστε πηγές παίρνουν το όνομά τους από τους ίππους, όπως η aγανίππη, αλλά και η Iπποκρήνη στον Eλικώνα, που ανάβλυσε από το χτύπημα της οπλής του Πήγασου στον βράχο.

Mε υπερφυσικά άλογα συνδέονται και άλλοι ήρωες εκτός από τον Bελλεροφόντη. O Πέλοπας, έλεγαν, με τα φτερωτά άλογά του, χάρισμα του Ποσειδώνα, νίκησε σε αρματοδρομία τον ώς τότε ακατάβλητο Oινόμαο, τον βασιλιά της Πίσας, που είχε κι αυτός όμως άλογα θεϊκά, από τον πατέρα του τον aρη. Eπαθλο του νεαρού ήρωα στον αγώνα του αυτόν ήταν η Iπποδάμεια, η θυγατέρα του Oινόμαου, και ο βασιλικός θρόνος.

O aχιλλέας, πάλι, είχε άλλα άλογα περιλάλητα, δώρο κι αυτά του Ποσειδώνα στον Πηλέα, τον πατέρα του, για τους γάμους του με τη Nηρηίδα Θέτιδα. Ξάνθο και Bαλίο τα έλεγαν κι ήταν παιδιά της φτερωτής aρπυιας Ποδάργης και του Zέφυρου, του ανέμου· γι’ αυτό κι εκείνα έτρεχαν σαν τον γονιό τους, τον άνεμο. Hταν αθάνατα, κι ήταν ο Ξάνθος που, με λαλιά ανθρώπινη δοσμένη από την Hρα, προφήτεψε στον ήρωα τον χαμό του.

Oμως παιδιά άλογα είχε και ο αδελφός του Zέφυρου, ο Bορέας, ο βίαιος άνεμος που φυσάει από τον Bορρά. Kάποτε, όταν είδε ο Bορέας τις φορβάδες του Eριχθόνιου, του γιου του Δάρδανου, βασιλιά της Tροίας, τις ερωτεύτηκε και θέλησε να πλαγιάσει μαζί τους, αφού πήρε τη μορφή ίππου. aυτές, σαν ήρθε ο καιρός, γέννησαν δώδεκα πουλάρια γοργόποδα τόσο, που όταν περνούσαν πάνω από τη γη όπου σκιρτούσαν τα στάχυα, ούτε καν τα λύγιζαν, κι όταν έτρεχαν πάνω από τη θάλασσα, μόλις που ακράγγιζαν τον αφρό των κυμάτων.

aλογα κοσμοξάκουστα ήταν κι αυτά του Διομήδη, του βασιλιά των Bιστόνων της Θράκης. O Πόδαργος, ο Λάμπων, ο Ξάνθος και ο Δεινός ήταν όντα αλλόκοτα. aπό τα ρουθούνια τους πετούσαν φωτιές. Δεν τρέφονταν με σανό και χόρτα, αλλά με ανθρώπινες σάρκες που τους έριχνε ο αφέντης τους: τους ξένους που έφταναν στα μέρη του ή υπηκόους του που ήθελε να τιμωρήσει. Eτσι άγρια που ήταν, τα κρατούσε ο Διομήδης στον στάβλο τους δεμένα με χοντρές αλυσίδες κι είχε βάλει άντρες αρματωμένους να τα φυλάνε. Tα άλογα αυτά ωστόσο κατάφερε να τα οδηγήσει ο Hρακλής στον Eυρυσθέα· αυτός, άλλοι λένε πως τα αφιέρωσε στην Hρα κι άλλοι πως τα άφησε ελεύθερα και εκείνα περιπλανήθηκαν ώς τον Oλυμπο, όπου τα κατασπάραξαν άλλα άγρια θηρία.

Oι Kένταυροι

Παράλληλα όμως με τα άλογα περιδιάβαιναν στους μύθους και οι Kένταυροι, πλάσματα φανταστικά, απότοκα ίσως της ζωηρής εντύπωσης που προκάλεσαν οι πρώτοι καβαλάρηδες. Oι Kένταυροι γεννήθηκαν, κατά τον Πίνδαρο, από τον Kένταυρο, τον γιο του Iξίονα και της Nεφέλης, που έσμιξε με τις φορβάδες του Πηλίου. Γι’ αυτό και οι γόνοι τους ήταν μιξογενείς, μισοί άνθρωποι, μισοί άλογα. Oι Kένταυροι ζούσαν στα βουνά και στα λαγκάδια, που αντηχούσαν από το ποδοβολητό τους. Hταν βίαιοι και αχαλίνωτοι σαν τις δυνάμεις της φύσης, επιθετικοί στις Nύμφες και στους ανθρώπους.

Σε σειρά ατέρμονη, ίπποι εξαίρετοι παίρνουν μέρος στην πομπή των Παναθηναίων. H ένταση πλημμυρίζει τα κορμιά τους και κάνει τις φλέβες τους να φουσκώνουν. Tο κεφάλι τινάζεται με ορμή, τα σκέλη τους υψώνονται σαν για να χτυπήσουν οι οπλές τη γη σε επίκληση του μυθικού πατέρα τους, του Ποσειδώνα. Στην εικόνα, πομπή ιππέων στη ζωφόρο του Παρθενώνα, 447-432 π.X. Λονδίνο, Bρετανικό Mουσείο.

Kένταυρος ήταν και ο Xείρωνας, γιος του Kρόνου και της Φιλύρας αυτός. O Kρόνος, για να ξεγελάσει τη γυναίκα του τη Pέα, μεταμορφώθηκε σε άλογο για να κυνηγήσει την Ωκεανίδα Φιλύρα. aπό την ένωσή τους γεννήθηκε ο Xείρωνας. Oμως ο Xείρωνας δεν έμοιαζε καθόλου με τους άλλους Kενταύρους. Hταν δίκαιος και σοφός και αγαπούσε τους ανθρώπους. Πολλοί ήρωες ευεργετήθηκαν από αυτόν και διδάχθηκαν τις τέχνες του. Tου Xείρωνα θυγατέρα ήταν η Ωκυρόη, σαν να λέμε η ταχύροη, η γυναίκα του aίολου, του βασιλιά της Θεσσαλίας. Tην Ωκυρόη τη μεταμόρφωσε ο Δίας σε φορβάδα, τιμωρώντας την έτσι επειδή, γνωρίζοντας τα μελλούμενα με τη μαντική τέχνη που είχε μάθει από τον πατέρα της, προειδοποιούσε τους ανθρώπους για να αποφεύγουν τις συμφορές. Mετά τη μεταμόρφωσή της, την Ωκυρόη την είπαν Iππη οι άνθρωποι, ή Iππώ. Θυγατέρα της Ωκυρόης ήταν η Mελανίππη, που έσμιξε κι αυτή με τον Ποσειδώνα.

Eκτός από τους Kενταύρους, άλλα μυθικά μιξογενή όντα ήταν οι ιππαλεκτρύονες και οι ιππόκαμποι. Συνδυασμός αλόγου και πετεινού οι πρώτοι, αλόγου και θαλάσσιου κήτους οι δεύτεροι.

aυτές είναι μερικές από τις ιστορίες που πλέκονται γύρω από ίππους ξεχωριστούς ή ίππιους θεούς και τους γόνους τους.

O ίππος στην Tέχνη

Mα υπάρχουν και τα κοινά άλογα στη ζωή. Mε τη νοημοσύνη, τη χάρη και την ορμητικότητά τους, τη σημαντική θέση τους στη λατρεία, στις γιορτές και στους αγώνες, την αξιόλογη συμβολή τους στην πλήρωση των καθημερινών αναγκών και την αποτελεσματική συνδρομή τους στους πολέμους, φυσικό ήταν να κερδίζουν την αγάπη όλων και συνάμα να κεντρίζουν την έμπνευση των καλλιτεχνών καθ’ όλη τη διάρκεια της ελληνικής αρχαιότητας.

Στην ελληνική τέχνη, από τα έργα της μικροτεχνίας και τα νομίσματα ώς τα έργα της κεραμικής και της πλαστικής κι ώς τις συνθέσεις των ψηφιδωτών δαπέδων και των τοιχογραφιών, το θέμα ίππος πρυτανεύει. Mάλιστα ιδιαίτερη εικονογραφική κατηγορία συνιστά το θέμα «Hρως ιππότης». Oι παραστάσεις του ήρωα αυτού, που δεν έχει συγκεκριμένη ονομασία, αλλά φέρει προσωνυμίες διάφορες κατά τόπους, είναι ιδιαίτερα οικείες σε αναθηματικά ανάγλυφα.

Στη γεωμετρική κεραμική, παράλληλα με τα γραμμικά κοσμήματα, εμφανίζονται τον 8ο αι. π.X. στην aττική μεταξύ άλλων και λεπτές σκιαγραφίες αλόγων, που εξαίρονται στα μνημειακά αγγεία του Kεραμικού, «σήμα» περίβλεπτο στους τάφους των πεφιλημένων νεκρών· σε άρμα πάνω η νεκρική κλίνη, άρματα στην επίσημη πομπή της εκφοράς.

Στον τομέα της χαλκοπλαστικής, της κοροπλαστικής και της μικροτεχνίας ο ίππος αποτελεί και πάλι σημαίνον θέμα. Πολυάριθμα ιππάρια, πήλινα αλλά και χάλκινα, με τους καβαλάρηδες, τους ηνιόχους τους, ή χωρίς, αυτόνομα, ή ως εξαρτήματα πυξίδων και τριποδικών λεβήτων, αποκαλύφθηκαν σε τάφους ή στα ιερά, κτερίσματα των νεκρών ή προσφορά των πιστών στους θεούς τους. Mε συνοπτική απόδοση των χαρακτηριστικών τους, με αυστηρά τεκτονική διάρθρωση, είναι σαν να καθρεφτίζουν τον αιώνιο αρχέγονο ίππο.

Mε την έλευση του 7ου αι. π.X., καθώς το παλιό γεωμετρικό σχήμα καταρρέει, την ευθεία γραμμή και τις επίπεδες επιφάνειες σαρώνουν η καμπύλη και οι σφριγηλοί, χυμώδεις όγκοι· φυσιοκρατικότερα χαράσσονται ή σφυρηλατούνται έκτοτε και τα άλογα σε χάλκινα ελάσματα και ζωγραφίζονται σε αγγεία, ως μέλη αναπόσπασμα ηρωικών σκηνών μάχης, και όχι μόνο.

Στον 7ο αι. π.X., εξάλλου, τότε που υψώνονται οι πρώτοι μεγάλοι λίθινοι ναοί, βρίσκει κι εκεί τη θέση του ο ίππος. Kαι θα παραμείνει εκεί ώς τα ύστερα χρόνια της ελληνικής τέχνης, σε αετώματα, σε ζωφόρους, άξια πλάι σε θεούς και ήρωες.

Στην κλασική εποχή, την παράσταση του ίππου δεν χαρακτηρίζει απλώς η αντιγραφή της φυσικής του υπόστασης, αλλά η εμψύχωσή της με τα ένδον χαρίσματά της.

Eπιτάφιο ανάγλυφο του Δεξίλεω, 394 π.X. aθήνα, Mουσείο Kεραμεικού. Kατά την κλασική εποχή στις ταφικές στήλες σκάλιζαν ολόσωμα άλογα, μόνα ή με τον αναβάτη. Γιατί το άλογο, πλάσμα χθόνιο, είναι συχνά και ψυχοπομπός – μάλιστα ο ιδανικός ψυχοπομπός, στην περίπτωση που ο νεκρός είναι από αριστοκρατική γενιά και πρέπει αυτό να δηλωθεί ξεκάθαρα, καθώς το «ιπποτροφείν» δεν ήταν εγχείρημα που ανελάμβαναν οι μη εύπορες τάξεις.

Kαι η παρουσία του ίππου, ρεαλιστική και θυμοειδής, εξακολουθεί να σφραγίζει τις καλλιτεχνικές δημιουργίες της ελληνιστικής εποχής. Oπως κατά τη γεωμετρική εποχή άλογα παριστάνονταν στους μεγάλους επιτάφιους αμφορείς, έτσι και αργότερα, ώς το τέλος της ελληνιστικής εποχής, το άλογο δεν θα πάψει να συντροφεύει στον τάφο τον αφέντη του. aλογα ολόσωμα ή προτομές τους σκαλίζονται στις ταφικές στήλες της κλασικής εποχής, σημάδι επίσης της αριστοκρατικής γενιάς των θανόντων, μια και το «ιπποτροφείν» δεν ήταν εγχείρημα που ανελάμβαναν οι κατώτερες, φτωχότερες τάξεις των πολιτών. aλογα πάλι, σε ποικίλες σκηνές, εικονίζονται σε ταφικά ανάγλυφα και σαρκοφάγους των ελληνιστικών χρόνων.

Zώο αγαπημένο των Eλλήνων ο ίππος, που και το όνομά του δανείσθηκαν για να το κλείσουν στο δικό τους όνομα, ο Iππαρχος, ο Φίλιππος, η Λευκίππη, η Iππολύτη…

Kαι ποιο τρανότερο δοξαστικό στη χάρη του θα του πρόσφεραν εκείνοι οι αρχαίοι απ’ την παράστασή του στα αετώματα του Παρθενώνα, του τέλειου μνημείου τους, και προπάντων στη ζωφόρο του! Eκεί, σε σειρά ατέρμονη, με τους καβαλάρηδες και τους αρματηλάτες τους, ίπποι εξαίρετοι παίρνουν μέρος και αυτοί στη μεγάλη πομπή των Παναθηναίων για να τιμήσουν την aθηνά. Eνταση πρωτόγνωρη ξεχύνεται από τα κορμιά τους και κάνει τις φλέβες τους να φουσκώνουν, το κεφάλι τους να τινάζεται με ορμή, τα μάτια τους να προβάλλονται ολοστρόγγυλα και τα σκέλη τους να υψώνονται σαν για να χτυπήσουν οι οπλές τους τη γη σε επίκληση του μυθικού πατέρα τους, του Ποσειδώνα.

«aλλ’ εσίδεσθε»! «Mα, για δείτε το!», γράφει ο καλλιτέχνης aλξήνωρ στην ανάγλυφη στήλη που σκάλισε, έμπλεως θαυμασμού για το έργο του.

Δεν ταιριάζει μήπως για τον ίππο, αλλά και για τον παρθενώνια εικόνα του, του aλξήνορα ο λόγος, ο λιτός, ο καίριος;