“Το Αστέρι της Βεργίνας” του Μιχάλη Α. Τιβέριου
του Μιχάλη Α. Τιβέριου*
Δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία ότι το κρατίδιο των Σκοπίων χρησιμοποίησε στη σημαία του το «αστέρι της Βεργίνας» επειδή κάποιοι, από τη δική μας πλευρά, είχαν την ατυχή έμπνευση να υποστηρίξουν ότι αυτό ήταν το έμβλημα των αρχαίων Μακεδόνων και μάλιστα το έμβλημα της μακεδόνικης βασιλικής δυναστείας. Και καθώς οι Σκοπιανοί εδώ και πολλά χρόνια, με τρόπο συστηματικό, προσπαθούν να περάσουν στη διεθνή κοινότητα το ψευδές μήνυμα ότι είναι συνεχιστές των αρχαίων Μακεδόνων, οι ιθύνοντες τους έκριναν ότι η οικειοποίηση του «θυρεού» του μακεδονικού βασιλικού οίκου θα συνέβαλε ουσιαστικά στην επίτευξη αυτού του στόχου.
Είναι όμως πράγματι το «αστέρι» ή ο «ήλιος της Βεργίνας» έμβλημα μακεδονικής βασιλικής δυναστείας;
Οπως είναι γνωστό, οι δύο χρυσές λάρνακες που ανακάλυψε ο Μαν. Ανδρόνικος στον μεγάλο μακεδόνικο τάφο των Αιγών, στην παλιά πρωτεύουσα των Μακεδόνων διακοσμούνται η μία με δεκαεξάκτινο και η άλλη με δωδεκαεξάκτινο αστέρι. (Ο αριθμός των ακτινών, τις περισσότερες φορές, δεν έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία).
Και επειδή δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο τάφος αυτός ανήκει στον βασιλικό οίκο των Τημενιδών, αβίαστα θα μπορούσε να συμπεράνει ο μη ειδικός ό,τι η βασιλική αυτή δυναστεία χρησιμοποίησε ως έμβλημα της τον «ήλιο». Ωστόσο, το ίδιο έμβλημα χρησιμοποιήθηκε και την επόμενη περίοδο, από τη δυναστεία των Αντιγονιδών, όπως βλέπουμε π,χ. σε νομίσματα της εποχής της. Θα μπορούσε όμως να ισχυριστεί κανείς ό,τι η δυναστεία των Αντιγονιδών υιοθέτησε το «οικόσημο» αυτό από σεβασμό προς τον προηγούμενο βασιλικό οίκο των Τημενιδών ή επειδή ήθελε να οικειοποιηθεί ένα μέρος από την άφθαστη δόξα του τελευταίου, που οφειλόταν κυρίως στο έργο του επιφανέστερου γόνου του, του Μεγ. Αλεξάνδρου, ο Περσέας, ο τελευταίος βασιλιάς της δυναστείας των Αντιγονιδών, ατύχησε.
Όχι μόνον επειδή επί της βασιλείας του, το 168 π,Χ,, το μακεδονικό κράτος καταλήφθηκε από τα ρωμαϊκά στρατεύματα του Αιμιλίου Παύλου, αλλά και επειδή ο ίδιος αποτέλεσε το επιφανέστερο λάφυρο μιας εντυπωσιακής πομπής, διάρκειας τριών ημερών, που διοργάνωσαν οι ρωμαίοι νικητές για να γιορτάσουν τον θρίαμβο τους. Παρά τις ικεσίες του προς τον νικητή Αιμίλιο Παύλο, για να αποφύγει τον διασυρμό, ο Περσέας διαπομπεύθηκε στους δρόμους της Ρώμης φορώντας «φαιόν μεν ιμάτιον» και «κρηπίδας (= υποδήματα) ε-πιχωρίους», ενώ πιο μπροστά εσύρετο το άρμα του μαζί με τα όπλα και το διάδημα του. Έχοντας λοιπόν οι Ρωμαίοι συμπεριφερθεί τόσο ταπεινωτικά προς τον τελευταίο βασιλιά των Μακεδόνων και τα σύμβολα του, είναι δυνατόν να επέτρεπαν την επιβίωση ενός εμβλήματος που αντιπροσώπευε μια δυναστεία την οποία αυτοί διαπόμπευσαν και «έσβησαν»; Γιατί, όπως είναι γνωστό, το «άστρο της Βεργίνας» εξακολούθησε να εμψυχώνει Μακεδονικές ασπίδες, που διακοσμούσαν τα κρατικά νομίσματα, και κατά τψ επόμενη περίοδο, της ρωμαιοκρατούμενης πλέον Μακεδονίας.
Η συχνή παρουσία του «άστρου» στον μακεδονικό χώρο δεν αφήνει αμφιβολία ότι υπήρξε ένα πολύ αγαπητό και διαδεδομένο μοτίβο στα μέρη αυτά. Άλλοτε υποδήλωνε ένα αστρικό σύμβολο, πιθανότατα τον ίδιο τον ήλιο, με θρησκευτική π.χ. σημασία, άλλοτε είχε μόνον διακοσμητική αξία και άλλοτε μπορούσε να πάρει κάποια άλλη σημασία. Αλλά με κανέναν τρόπο δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ένα αποκλειστικά μακεδονικό μοτίβο ή ό,τι ήταν το σύμβολο του μακεδόνικου κράτους. Το ίδιο μοτίβο συναντούμε πολύ συχνά και στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο. Π.χ. στον Παρθενώνα ή τα Προπύλαια της Ακρόπολης για να αρκεστώ σε δύο πολύ γνωστά παραδείγματα από τα τόσα που υπάρχουν, βρίσκει κανείς έναν μεγάλο αριθμό από τέτοια άστρα και μάλιστα δεκαεξάκτινα. Καθώς εδώ διακοσμούν φατνώματα στέγης, υπονοούν, τουλάχιστον στην περίπτωση αυτή, ουράνια σώματα Όμως αστικά μοτίβα συναντούμε συχνά και σε άλλες δημιουργίες των αρχαίων Ελλήνων. Δεν είναι λίγα π.χ. τα αττικά, λακωνικά και ευβοϊκά αγγεία των οποίων οι επιφάνειες διακοσμούνται με τέτοια άστρα, που άλλοτε υποδηλώνουν αστερισμούς, άλλοτε αποτελούν σχηματοποιημένη απόδοση άνθινων κοσμημάτων και άλλοτε έχουν απλώς διακοσμητική αξία, Η τόσο συχνή απεικόνιση του «ήλιου» στους αρχαίους Έλληνες, και όχι μόνον σ’ αυτούς, οφείλεται αρχικά στην ιδιαίτερη σημασία που είχε η ηλιακή λατρεία στη ζωή των αρχαίων, ενώ και το ίδιο το σχήμα του αποτελεί ένα αρμονικό και συγχρόνως εύχρηστο διακοσμητικό μοτιφο.
θα αναφέρω, τέλος, ένα ακόμη παράδειγμα, από τον βορειοελλαδικό χώρο, στον οποίον η λατρεία των αστρικών συμβόλων φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στην αρχαιότητα. Η Ουρανούπολις, μια πόλη της Χαλκιδικής, κοντά στην Ιερισσό, διάλεξε ως έμβλημα για τα νομίσματα της έναν «ήλιο», επειδή αυτός, εκτός του ότι ικανοποιούσε πιθανόν θρησκευτικές δοξασίες, υποδήλωνε και το ίδιο της το όνομα, αποτελούσε δηλαδή ένα είδος λαλούντος συμβόλου της πόλης – κράτους.
Στις ιστορικές διαστρεβλώσεις των Σκοπιανών είναι σφάλμα να απαντούμε με προχειρότητα και λανθασμένες πληροφορίες, γιατί τότε το μόνο που επιτυγχάνουμε είναι να τους δίνουμε… πόντους μέσα σε μια διεθνή κοινότητα που στις ημέρες μας, λόγω διαφόρων συγκυριών, πολύ λίγο νοιάζεται για τη γνώση της Ιστορίας. Δεν θα πρέπει σε τέτοιες σοβαρές για τον Ελληνισμό υποθέσεις να παρεισφρέουν άτομα που βρέθηκαν να κατέχουν μια υψηλή θέση (π.χ. σε πανεπιστήμια ή υπουργεία), είτε από τύχη, είτε με τις διασυνδέσεις τους, είτε με την καπατσοσύνη τους, είτε, τέλος, εξαιτίας της προσήλωσης τους σε κάποιον κομματικό σχηματισμό. Είναι καιρός σ’ αυτή τη χώρα, αντί να παρακολουθούνται οι τηλεφωνικές συνδιαλέξεις των πάντων, να αρχίσει το… φακέλωμα (η λέξη αυτή ας αποκτήσει και μια ανώδυνη σημασία) του ερευνητικού της δυναμικού και η αξιολόγηση της συνεισφοράς του στη διεθνή επιστήμη. Η σκοπιανή προπαγάνδα βρήκε απήχηση ακόμη και ανάμεσα σε παραδοσιακούς φίλους μας, εξαιτίας και των δικών μας λανθασμένων υπολογισμών και της δικής μας αδράνειας, αφού για σχεδόν μισό αιώνα είχαμε επαναπαυθεί στη γνωστή θέση: για την Ελλάδα δεν υπάρχει μακεδόνικο ζήτημα. Ας αλλάξουμε νοοτροπία και κυρίως ας εργαστούμε σοβαρά για να κερδίσουμε τον χαμένο χρόνο, για να γίνει η ιστορική αλήθεια, όχι βέβαια με… θεατροκαρναβαλικές δραστηριότητες, κτήμα όλων. Μόνον έτσι οι Σκοπιανοί στο μέλλον δεν θα δανείζονται με… πονηρούς σκοπούς ελληνικά σύμβολα. Και αν θα το κάνουν, τα δάνεια τους θα παίζουν τον ίδιο ρόλο με αυτόν των ιωνικών, δωρικών ή κορινθιακών κιονόκρανων, που διακοσμούν δημόσια και μη κτίρια πολλών κρατών του πλανήτη μας. θα είναι μόνιμοι πρεσβευτές του πλουτοδοτη αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.
* Ο Μιχάλης A. Τιβέριος είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας τον Πανεπιστημίου θεσσαλονίκης.
To Βήμα, 30 Μαίου 1993
Related posts:
Latest posts by D-Mak (see all)
- Greek Ministry of Culture: Archaeological Excavations And Historical Facts about Philip II’s Tomb - July 22, 2015
- Former FYROM’s Interior Minister L. Frckovski : “Drop the Dilemma, We live in Dictatorship” - February 2, 2015
- Γιατί η Ολυμπιάδα δεν είναι η ένοικος του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης - September 11, 2014
RECENT COMMENTS