“Το Αστέρι της Βεργίνας” του Μιχάλη Α. Τιβέριου

του Μιχάλη Α. Τιβέριου*

Δεν έχω την παραμικρή αμφι­βολία ότι το κρατίδιο των Σκο­πίων χρησιμοποίησε στη ση­μαία του το «αστέρι της Βεργί­νας» επειδή κάποιοι, από τη δική μας πλευρά, είχαν την α­τυχή έμπνευση να υποστηρί­ξουν ότι αυτό ήταν το έμβλημα των αρχαίων Μακεδόνων και μάλιστα το έμβλημα της μακεδόνικης  βασιλι­κής δυναστείας. Και καθώς οι Σκο­πιανοί εδώ και πολλά χρόνια, με τρό­πο συστηματικό, προσπαθούν να πε­ράσουν στη διεθνή κοινότητα το ψευδές μήνυμα ότι είναι συνεχιστές των αρχαίων Μακεδόνων, οι ιθύνο­ντες τους έκριναν ότι η οικειοποίηση του «θυρεού» του μακεδονικού βασι­λικού οίκου θα συνέβαλε ουσιαστικά στην επίτευξη αυτού του στόχου.

Είναι όμως πράγματι το «αστέρι» ή ο «ήλιος της Βεργίνας» έμβλημα μακε­δονικής βασιλικής δυναστείας;

Ασφαλώς όχι, όπως άλλωστε έχουν ήδη α­ποφανθεί και άλλοι ειδικοί. Δεν προτίθεμαι εδώ να αναπτύξω διεξοδική ε­πιχειρηματολογία, ούτε να παραθέσω εκτενείς τυπολογικές σειρές αυτού του μοτίβου. Και αυτό όχι μόνον επει­δή διαθέτω περιορισμένο χώρο, αλλά και επειδή πιστεύω ότι τα μέσα μαζι­κής ενημέρωσης δεν μπορεί να αντι­καθιστούν τα ειδικά επιστημονικά πε­ριοδικά σε τέτοια ζητήματα, παρ’ όλο που στον τόπο μας συμβαίνει και αυτό, και μάλιστα σε θέματα της συχνά, βάναυσα κακοποιημένης επι­στήμης της Αρχαιολογίας- θα αρκε­στώ σε μερικά μόνον επιχειρήματα, που τον βαθμό της αξιοπιστίας τους ελπίζω ότι μπορεί να τον ελέγξει οποι­οσδήποτε, αφήνοντας κατά μέρος και την παρατήρηση ότι οικογενειακοί βασιλικοί «θυρεοί» δεν πρέπει να υπήρχαν στην ελληνορωμαϊκή αρ­χαιότητα.

Οπως είναι γνωστό, οι δύο χρυσές λάρνακες που ανακάλυψε ο Μαν. Ανδρόνικος στον μεγάλο μακεδόνικο τάφο των Αιγών, στην παλιά πρωτεύουσα των Μακεδόνων διακοσμούνται  η μία με δεκαεξάκτινο και η άλλη με δωδεκαεξάκτινο αστέρι. (Ο αριθμός των ακτινών, τις περισσότερες φορές, δεν έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία).

Και επειδή δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο τάφος αυτός ανήκει στον βασιλικό οίκο των Τημενιδών, αβίαστα θα μπορούσε να συμπεράνει ο μη ειδικός ό,τι η βασιλική αυτή δυναστεία χρησιμοποίησε ως έμβλημα της τον «ήλιο». Ωστόσο, το ίδιο έμβλημα χρησιμοποιήθηκε και την επόμενη περίοδο, από τη δυναστεία των Αντιγονιδών, όπως βλέπουμε π,χ. σε νομίσματα της εποχής της. Θα μπορούσε όμως να ισχυριστεί κανείς ό,τι η δυναστεία των Αντιγονιδών  υιοθέτησε το «οικόσημο» αυτό από σεβασμό προς τον προηγούμενο βασιλικό  οίκο των Τημενιδών ή επειδή ήθελε να οικειοποιηθεί ένα μέρος από την άφθαστη δόξα του τελευταίου, που οφειλόταν κυρίως στο έργο του επιφανέστερου γόνου του, του Μεγ. Αλεξάνδρου, ο Περσέας, ο τελευταίος βασιλιάς της δυναστείας των Αντιγονιδών, α­τύχησε.

Όχι μόνον επειδή επί της βα­σιλείας του, το 168 π,Χ,, το μακεδονι­κό κράτος καταλήφθηκε από τα ρω­μαϊκά στρατεύματα του Αιμιλίου Παύλου, αλλά και επειδή ο ίδιος απο­τέλεσε το επιφανέστερο λάφυρο μιας εντυπωσιακής πομπής, διάρκειας τριών ημερών, που διοργάνωσαν οι ρωμαίοι νικητές για να γιορτάσουν τον θρίαμβο τους. Παρά τις ικεσίες του προς τον νικητή Αιμίλιο Παύλο, για να αποφύγει τον διασυρμό, ο Περ­σέας διαπομπεύθηκε στους δρόμους της Ρώμης φορώντας «φαιόν μεν ιμάτιον» και «κρηπίδας (= υποδήματα) ε-πιχωρίους», ενώ πιο μπροστά εσύρετο το άρμα του μαζί με τα όπλα και το διάδημα του. Έχοντας λοιπόν οι Ρω­μαίοι συμπεριφερθεί τόσο ταπεινωτι­κά προς τον τελευταίο βασιλιά των Μακεδόνων και τα σύμβολα του, εί­ναι δυνατόν να επέτρεπαν την επι­βίωση ενός εμβλήματος που αντιπρο­σώπευε μια δυναστεία την οποία αυτοί διαπόμπευσαν και «έσβησαν»; Γιατί, όπως είναι γνωστό, το «άστρο της Βεργίνας» εξακολούθησε να εμ­ψυχώνει Μακεδονικές ασπίδες, που διακοσμούσαν τα κρατικά νομίσματα, και κατά τψ επόμενη περίοδο, της ρωμαιοκρατούμενης πλέον Μακεδο­νίας.

Η συχνή παρουσία του «άστρου» στον μακεδονικό χώρο δεν αφήνει αμ­φιβολία ότι υπήρξε ένα πολύ αγαπητό και διαδεδομένο μοτίβο στα μέρη αυτά. Άλλοτε υποδήλωνε ένα αστρικό σύμβολο, πιθανότατα τον ίδιο τον ή­λιο, με θρησκευτική π.χ. σημασία, άλ­λοτε είχε μόνον διακοσμητική αξία και άλλοτε μπορούσε να πάρει κά­ποια άλλη σημασία. Αλλά με κανέναν τρόπο δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ένα αποκλειστικά μακεδονικό μοτίβο ή ό­,τι ήταν το σύμβολο του μακεδόνικου κράτους. Το ίδιο μοτίβο συναντούμε πολύ συχνά και στον υπόλοιπο ελλη­νικό κόσμο. Π.χ. στον Παρθενώνα ή τα Προπύλαια της Ακρόπολης για να αρκεστώ σε δύο πολύ γνωστά παραδείγματα α­πό τα τόσα που υπάρ­χουν, βρίσκει κανείς έναν μεγάλο αριθμό από τέ­τοια άστρα και μάλιστα δεκαεξάκτινα. Καθώς ε­δώ διακοσμούν φατνώ­ματα στέγης, υπονοούν, τουλάχιστον στην περί­πτωση αυτή, ουράνια σώματα Όμως αστικά μοτίβα συναντούμε συχνά και σε άλλες δημιουργίες των αρχαίων Ελλήνων. Δεν είναι λίγα π.χ. τα αττικά, λακωνικά και ευβοϊκά αγγεία των οποίων οι επιφάνειες δια­κοσμούνται με τέτοια άστρα, που άλ­λοτε υποδηλώνουν αστερισμούς, άλλο­τε αποτελούν σχηματοποιημένη από­δοση άνθινων κοσμημάτων και άλλοτε έχουν απλώς διακοσμητική αξία, Η τό­σο συχνή απεικόνιση του «ήλιου» στους αρχαίους Έλληνες, και όχι μό­νον σ’ αυτούς, οφείλεται αρχικά στην ι­διαίτερη σημασία που είχε η ηλιακή λατρεία στη ζωή των αρχαίων, ενώ και το ίδιο το σχήμα του αποτελεί ένα αρ­μονικό και συγχρόνως εύχρηστο δια­κοσμητικό μοτιφο.

θα αναφέρω, τέλος, ένα ακόμη παράδειγμα, από τον βορειοελλαδικό χώρο, στον οποίον η λα­τρεία των αστρικών συμβόλων φαίνε­ται να ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στην αρχαιότητα. Η Ουρανούπολις, μια πόλη της Χαλκιδικής, κοντά στην Ιερισσό, διάλεξε ως έμβλημα για τα νο­μίσματα της έναν «ήλιο», επειδή αυτός, εκτός του ότι ικανοποιούσε πιθανόν θρησκευτικές δοξασίες, υποδήλωνε και το ίδιο της το όνομα, αποτελούσε δηλαδή ένα είδος λαλούντος συμβόλου της πόλης – κράτους.

Στις ιστορικές διαστρεβλώσεις των Σκοπιανών είναι σφάλμα να απαντού­με με προχειρότητα και λανθασμένες πληροφορίες, γιατί τότε το μόνο που επιτυγχάνουμε είναι να τους δί­νουμε… πόντους μέσα σε μια διεθνή κοινότητα που στις ημέρες μας, λόγω διαφόρων συγκυριών, πολύ λίγο νοιά­ζεται για τη γνώση της Ιστορίας. Δεν θα πρέπει σε τέτοιες σοβαρές για τον Ελληνισμό υποθέσεις να παρεισφρέ­ουν άτομα που βρέθηκαν να κατέ­χουν μια υψηλή θέση (π.χ. σε πανεπι­στήμια ή υπουργεία), είτε από τύχη, είτε με τις διασυνδέσεις τους, είτε με την καπατσοσύνη τους, είτε, τέλος, ε­ξαιτίας της προσήλωσης τους σε κά­ποιον κομματικό σχηματισμό. Είναι καιρός σ’ αυτή τη χώρα, αντί να πα­ρακολουθούνται οι τηλεφωνικές συνδιαλέξεις των πάντων, να αρχίσει το… φακέλωμα (η λέξη αυτή ας απο­κτήσει και μια ανώδυνη σημασία) του ερευνητικού της δυναμικού και η α­ξιολόγηση της συνεισφοράς του στη διεθνή επιστήμη. Η σκοπιανή προπα­γάνδα βρήκε απήχηση ακόμη και α­νάμεσα σε παραδοσιακούς φίλους μας, εξαιτίας και των δικών μας λαν­θασμένων υπολογισμών και της δικής μας αδράνειας, αφού για σχεδόν μισό αιώνα είχαμε επαναπαυθεί στη γνω­στή θέση: για την Ελλάδα δεν υπάρχει μακεδόνικο ζήτημα. Ας αλλάξουμε νοοτροπία και κυρίως ας εργαστούμε σοβαρά για να κερδίσουμε τον χαμένο χρόνο, για να γίνει η ιστορική αλή­θεια, όχι βέβαια με… θεατροκαρναβαλικές δραστηριότητες, κτήμα όλων. Μόνον έτσι οι Σκοπιανοί στο μέλλον δεν θα δανείζονται με… πονηρούς σκοπούς ελληνικά σύμβολα. Και αν θα το κάνουν, τα δάνεια τους θα παί­ζουν τον ίδιο ρόλο με αυτόν των ιωνι­κών, δωρικών ή κορινθιακών κιονό­κρανων, που διακοσμούν δημόσια και μη κτίρια πολλών κρατών του πλανήτη μας. θα είναι μόνιμοι πρε­σβευτές του πλουτοδοτη αρχαίου ελ­ληνικού πολιτισμού.

* Ο Μιχάλης A. Τιβέριος είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας τον Πανεπιστημίου θεσσαλονίκης.

To Βήμα, 30 Μαίου 1993

Related posts:

• Πολύ "Αρχαίοι Μακεδόνες" και ολίγον "Σλάβοι" οι Σκοπιανοί!
• Η Βεργίνα της λάμψης, της ευθύνης και των παθών
• Μια πολυεθνική, «ασπρόμαυρη» Θεσσαλονίκη