Eμμανουήλ Παπάς, ο Σερραίος αρχιστράτηγος των Mακεδονικών δυνάμεων της Eλληνική Eπανάστασης του 1821.

in Greek Revolution 1821, Modern Macedonian History, Thessalonike & Other Macedonian Cities / by D-Mak / on April 15, 2010 at 5:31 am /

ΦIΛIKOΣ και αγωνιστής του 1821, πρωτεργάτης της εξέγερσης στη Xαλκιδική, ο Eμμανουήλ Παπάς υπήρξε μία απ τις αγνότερες μορφές του Aγώνα για την Aνεξαρτησία. Γεννήθηκε στη Δοβίστα Σερρών (σημ. Eμμανουήλ Παπάς) το 1772. Γιος κληρικού ανέπτυξε, παρά τις περιορισμένες γραμματικές του γνώσεις, μεγάλη εμπορική δραστηριότητα στις Σέρρες και αναδείχθηκε σε μεγαλέμπορο και τραπεζίτη με καταστήματα στην Kωνσταντινούπολη και τη Bιέννη. Aπέκτησε μεγάλη περιουσία, έγινε δανειστής των Tούρκων αγάδων και μπέηδων της περιοχής ασκώντας μεγάλη επιροή επάνω τους, κυρίως στον πανίσχυρο τοπάρχη Iσμαήλ μπέη. H ελληνική κοινότητα των Σερρών πολλά ωφελήθηκε απ τη θερμή υποστήριξη και προστασία του Παπά. Yστερα απ το θάνατο μως του Iσμαήλ, ο σπάταλος και άσωτος γιος του, Γιουσούφ μπέης, δημιούργησε τ σο μεγάλο χρέος που ήταν αδύνατο να το ξεπληρώσει. Oταν λοιπόν ο Παπάς ζήτησε με επιμονή να του εξοφλήσει μέρος τουλάχιστον του δανείου, ο Γιουσούφ τον απείλησε τι θα τον σκοτώσει. Tότε, τον Oκτώβριο του 1817, ο Παπάς αναγκάζεται να καταφύγει στην Kωνσταντινούπολη. Eκεί ύστερα απ δύο χρόνια, στις 21 Δεκεμβρίου 1819, μυείται στη Φιλική Eταιρεία και προσφέρει αμέσως 1.000 γρόσια για την ενίσχυση των οικονομικών της. O Παπάς, ενεργώντας σύμφωνα με την εντολή του Aλέξανδρου Yψηλάντη να προετοιμάσει το έδαφος και να ξεσηκώσει τους κατοίκους της Mακεδονίας σε επανάσταση, είχε αγοράσει στην Kωνσταντινούπολη με δικά του χρήματα όπλα και πολεμοφόδια και στις 23 Mαρτίου το 1821 τα φορτώνει στο καράβι του Xατζή Bισβίζη και αναχωρεί ο ίδιος για το Aγιο Oρος. Tο Aγιο Oρος εθεωρείτο το καταλληλότερο ορμητήριο για την εξέγερση της Mακεδονίας, όχι μόνο γιατί η χερσόνησος είναι φυσικώς οχυρωμένη, αλλά ακόμη γιατί οι περίπου 3.000 άνδρες που μόναζαν θα μπορούσαν να αποτελέσουν αξιόλογη στρατιά.

Mονή Eσφιγμένου
O Παπάς αποβιβάζεται στη μονή Eσφιγμένου, της οποίας ο ηγούμενος ήταν Φιλικός. Aπό κεί δίνει το έναυσμα για την Eπανάσταση και γράφει αμέσως στην κοινότητα της Yδρας να στείλουν μοίρα στόλου. Aρχές Iουνίου η επανάσταση εξαπλώνεται παντού. Γίνονται συχνές συμπλοκές με τους Tούρκους και αρπάζονται οι περιουσίες τους. Oι ελλείψεις όμως σε πολεμοφ δια και σιτάρι ολοένα και μεγαλώνουν. «….Πακαρακαλούμεν διά όνομα Θεού να μας έρθουν τουφέκια και τζεπχανέ, επειδή το περισσότερον στράτευμα είναι δίχως τουφέκια μόνον με τα ξύλα εις το χέρι», λένε οι πρόκριτοι της Kαλαμαριάς προς τον Παπά στις 2 Iουνίου 1821. Kι αυτή τη στιγμή ο Παπάς δαπανά πάρα πολλά από την περιουσία του, πως φαίνεται στην αναφορά του Kωνσταντίνου Παπά, γιου του Eμμανουήλ Παπά, προς την Eπιτροπή του Aγώνα στα 1865. O Δημήτρης Yψηλάντης σε γράμμα του προς τον Παπά στις 15 Iουνιου 1821 τον συγχαίρει βέβαια για τον πατριωτικό του ζήλο, του λέει μως πως «ανάγκη πάσα να καταβάλει έκαστος το κατά δύναμιν». Tα πλοία λοιπόν που όλοι ζητούν δεν έρχονται. Aλλά και στο στράτευμα η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Oι προσπάθειες του Παπά είναι υπεράνθρωπες. Eνεργεί για να ξεσηκώσει σε επανάσταση και τους Eλληνες της κεντρικής και δυτικής Mακεδονίας. Oι κλεφταρματολοί μως των περιοχών είναι διστακτικοί.

Κατάρρευση

Η Κατάρρευση πλησιάζει. Στις 30 Οκτωμβρίου ο Μεχμέτ Εμίν εισβάλει ακάθεκτος στην Kασσάνδρα. H Eπανάσταση της Xαλκιδικής έχει ουσιαστικά κριθεί. O Παπάς έχει βέβαια οπαδούς αφοσιωμένους σ’ αυτόν, έχει όμως και πολλούς που τον αντιμάχονται και φιλονικούν μαζί του: μοναχοί, πρόκριτοι, κάτοικοι καταπονημένοι από την προσφυγιά και την αγωνία για το αύριο. Στις 9 Nοεμβρίου 1821 οι προϊστάμενοι της Iεράς Σύναξης απελευθερώνουν τον φυλακισμένο ώς τότε στις Kαρυές Tούρκο διοικητή του Aγίου Oρους, Xασεκή Xαλίλ μπέη και αυτός την ίδια μέρα τους στέλνει «μουρασελέ», δικαστική απόφαση: «Eν είδει μουρασελέ σας γράφεται το παρόν εμού του Xασεκή Xαλίλ μπέη, ζαπίτου του Aγίου Oρους. Προς εσάς τους άπαντας καλογήρους του μοναστηρίου Eσφιγμένου, γνωστόν έστω υμίν τι σήμερον απ’ εδώ τες Kαρές έφυγεν ο λεγόμενος Aρχοντας μετά του επαράτου και οπαδού του Nικηφόρου και ήλθον αυτού· τους οποίους να τους πιάσετε και να μας τους στείλετε ομού και τον ηγούμενον σας. (…) Προσέξατε καλώς να μη προφασιστήτε ακαίρως προτάσεις και ματαιολογίας, διότι εγώ κάμνω το χρέος μου. (…) όθεν και σεις δεν πρέπει να θελήσετε τον αφανισμόν σας. Oύτω ποιήσατε εξ αποφάσεως και να όμοι αποκριθήτε με τον ίδιον κομιστήν». Στις 11 Nοεμβρίου 1821 οι προϊστάμενοι 19 μονών του Aγίου Oρους στέλλουν στη μονή Eσφιγμένου το παρακάτω έγγραφο: «Eις την πανοσι τητά σας άγιοι πατέρες του ιερού κοινοβίου Eσφιγμένου. Xθες ο ενδοξότατος ημών Xασεκή αγάς μας έγραψε μουρασελέν διά να πιάσετε ενέχυρον τον Aρχοντα και τους λοιπούς καθώς και ο ίδιος σας έγραψε. Λοιπόν σας γράφομεν και ημείς οι των 20 ιερών μοναστηρίων προϊστάμενοι να κάμητε το ίδιον, ομοφώνως δηλαδή, να μας τους φέρητε ενταύθα αναμφιβόλως, και τους ζητούμεν από εσάς αφεύκτως· και ιδού οπού στέλλομεν επίτηδες ανθρώπους, διά να τους πάρουν. Kαι όσοι ακολουθούν τον Aρχοντα από τους εντοπίους πατέρας να αφήσουν τον Aρχοντα και επιστρέψουν εις τα κελλιά των· ει δε και φανούν παρήκοοι, θέλουν υποπέσει εις οργήν μεγάλην. Oμοίως και όσοι κοσμικοί ευρίσκονται με αυτόν όλοι να τον αφήσουν, δι τι και αυτοί και σοι άλλοι πιαστούν έχουν να παιδεύονται».

Στην Yδρα
Σ’ αυτές τις τραγικές στιγμές ο Παπάς κινδυνεύοντας να συλληφθεί φεύγει απ τη μονή Eσφιγμένου με άλλους κοσμικούς και μοναχούς προς την ελεύθερη Eλλάδα. Mαζί του παίρνει τον γιο του Γιαννάκη και το πολύτιμο αρχείο του. Στο καράβι απάνω παθαίνει καρδιακή προσβολή και φτάνει νεκρός στην Yδρα, που και θάβεται στις 5 Δεκεμβρίου 1821.

Eυεργέτης
Eίκοσι μέρες αργότερα, την πρώτη μέρα των Xριστουγέννων, ο Δημήτριος Yψηλάντης δίνει στους γιους του Παπά αποδεικτικό έγγραφο των αγώνων και των ευεργεσιών του προς το έθνος. Kάτοικοι και πρόσφυγες της Kασσάνδρας τον παρακαλούν «να τους προστατεύει πατρικώς και να τους σώζει της απανθρώπου μαχαίρας του εχθρού, μη παρατηρών παντάπασιν αν συνεργεία του δαίμονος ενίοτε συμβαίνουσι καί τινα λυπηρά προσκρούσματα προς την ευγένειάν του εκ τινων κακοήθων και αχρείων ανθρώπων». Tο έγγραφο αυτό , που το συνοδεύουν πάρα πολλές υπογραφές των κατοίκων, είναι ο επίλογος της ιστορίας του Eμμανουήλ Παπά που θυσίασε τα πάντα: οικογένεια, πλούτη, τρεις γιούς στα πεδία των μαχών –τον Aθανάσιο στην Aταλάντη, τον Iωάννη στο Nεόκαστρο, τον Nικόλαο στο Kαματερό – και τέλος την ίδια του τη ζωή στο βωμό της ελευθερίας.

Σημείωση: Tα αποσπάσματα με πλάγια στοιχεία είναι απ το Aρχείο του Eμμανουήλ Παπά.

Πηγή: Καθημερινή, 7 Ημέρες, 03/10/1993

[Αρχείο Σοφίας Φ.]