Η διεθνώς διάσημη αρχαιολόγος δηλώνει μόνιμη κάτοικος των Αιγών. Μερικές νύχτες βολτάρει στο ανάκτορο του Φιλίππου Β’ και διαλογίζεται. Ορισμένες μέρες μελετάει τη μαγεία και τις γυναίκες της αρχαιότητας. Το σίγουρο είναι ότι έχει ενδιαφέροντα πράγματα να μας πει…

Της Ολγας Μπατή

Ως σχεδόν μόνιμη κάτοικος Βεργίνας, βιώνει την πλούσια μοναξιά της βασιλικής νεκρόπολης των Αιγών. Εκεί, το 1977 ο Μανόλης Ανδρόνικος έφερε στο φως τον ασύλητο τάφο του Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας. Δίπλα του, την ώρα της μεγάλης ανακάλυψης, ήταν και η νεαρή φοιτήτρια Αγγελική Κοτταρίδη. Ανοιξε διάπλατα τα μάτια της στο παραμύθι, ακούμπησε τον θρύλο και έκτοτε αιχμαλωτίστηκε μέσα σ’ αυτόν.

Η Αγγελική Κοτταρίδη είναι σήμερα μια ελκυστική μοντέρνα ύπαρξη, ένα θηλυκό με δικό του lifestyle και μεγάλο μεράκι για τα αρχαία. Ο Ανδρόνικος είχε δει τη φλόγα που έκαιγε μέσα σ’ αυτή την ιδιαίτερη γυναίκα που ζούσε δίπλα του με πάθος για την περιπέτεια της ανασκαφής. Ετσι, λίγο πριν από τον θάνατό του, την έχρισε κατά κάποιον τρόπο κληρονόμο του. Και εκείνη έμεινε στον τόπο των ευρημάτων, προκειμένου να φέρει στο φως καινούργια αντικείμενα από βασιλικούς τάφους, να προχωρήσει την αναστήλωση του περίφημου ανακτόρου των Αιγών και να ασχοληθεί συνειδητά με την επικοινωνιακή προώθηση αυτού του μοναδικού έργου. Πρόσφατα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας απένειμε στην Αγγελική -διευθύντρια σήμερα του Μουσείου της Βεργίνας- τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικος. Ενα παράσημο για ένα άτομο που πίστεψε στην ελληνικότητα των Μακεδόνων και την ανέδειξε με τον πιο επιστημονικό τρόπο.

Πρωτοσυνάντησα την Αγγελική πριν από μερικά χρόνια. Μου έκανε εντύπωση η σέξι εμφάνιση και το κοφτερό μυαλό της. Επειτα εξεπλάγην όταν έμαθα ποια είναι και τι κάνει - μια χαριτωμένη γυναίκα που συνομιλεί καθημερινά με τους νεκρούς και σκαρφαλώνει στα κατσάβραχα μήπως τυχόν ανακαλύψει κάποιο αρχαίο κατάλοιπο δεν είναι κάτι συνηθισμένο. «Δεν είμαι Λάρα Κροφτ, όπως με αποκαλούν κάποιοι φίλοι», λέει συνήθως, με το χαμόγελο στα χείλη. Πάντως δεν αστειεύεται καθόλου όταν εξηγεί τον ρόλο του αρχαιολόγου. «Ο αρχαιολόγος είναι το έλλογο διάμεσο», μου είπε στην πρόσφατη συνάντησή μας. «Είναι ο άνθρωπος που καταδύεται στους νεκρούς, φεύγει από τη σημερινή εποχή και αναζητά τη γνώση τους για να τη φέρει στο σήμερα. Είναι ένα είδος μέντιουμ που κάνει μια δουλειά συνθετική και ενορατική μαζί. Το ένιωσα αυτό έντονα όταν βρήκαμε τον τάφο του Φίλιππου. Τότε, παιδί ακόμα, ένιωσα ότι απέκτησα την αφή του Μεγαλέξανδρου, διότι εκείνος, ως γιος, έβαλε τη λάρνακα μέσα στον τάφο».

- Πώς νιώθεις ως γυναίκα βιώνοντας αυτήν την τρανς κατάσταση;
«Οταν είσαι σε συνεχή συνομιλία με τους νεκρούς, αποκτάς μια διαφορετική θέαση του παρόντος. Καταλαβαίνεις τη σχετικότητα των εγκοσμίων. Πράγματα που μπορεί να είναι σημαντικά για την τρέχουσα κατάσταση παύουν να είναι για σένα. Παύεις να έχεις την αγωνία της περιουσίας, παύεις να επιδεικνύεσαι. Μόνον αυτό που έχεις μέσα σου αξίζει. Η ουσία βρίσκεται στη μαστοριά, στο ψάξιμο, στην αναζήτηση του ωραίου».

- Οντας ταγμένη σ’ έναν κόσμο τόσο γοητευτικό, παραμελείς την προσωπική σου ζωή;
«Εχω κάνει τις επιλογές μου σχετικά με τους άντρες και τις Αιγές… Σε εποχές που είχα προσωπικές δυσκολίες και αντιμετώπιζα μεγάλα διλήμματα, αυτή η δουλειά μού πρόσφερε απίστευτο καταφύγιο. Αυτή η πόλη έχει τεράστια σημασία! Είναι η μήτρα που γέννησε τον ελληνιστικό κόσμο».

- Πώς αποφάσισες να γίνεις αρχαιολόγος;
«Αγαπούσα από μικρή τον Αλέξανδρο. Και τον Φίλιππο. Ελεγα «θα γίνω αρχαιολόγος για να βρω τον τάφο του Αλέξανδρου!». Ομως ο τάφος του δεν είναι στην Ελλάδα, είναι στην Αίγυπτο, και καλύτερα να μη βρεθεί, διότι θα αντικρίσουμε κάτι διαλυμένο - μάλλον τον κατέστρεψαν οι χριστιανοί που λιντσάρανε τη φιλόσοφο και μαθηματικό Υπατία και κάψανε τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Το πρώτο «άγιο λείψανο», με τη χριστιανική έννοια, ήταν αυτό του Αλέξανδρου».

- Για ποιον λόγο σε θεωρούσε συνεχίστρια του έργου του ο Μανόλης Ανδρόνικος;
«Νομίζω ότι κατάλαβε την αγάπη και το πάθος που ένιωθα γι’ αυτό που κάναμε. Μόλις αποφοίτησα, το 1979, μου ανέθεσε να καταγράψω όλους τους θησαυρούς και έτσι άρχισε η πιο ουσιαστική συνεργασία μας. Αρχικά ήμουν βοηθός του στην ανασκαφή και στη συνέχεια προσωπική βοηθός του. Τη δεκαετία του 1980 έκανα την επανάστασή μου και πήγα στη Γερμανία, με την οποία ο δάσκαλός μου δεν είχε καμία σχέση. Εκεί δόθηκα σε ένα διδακτορικό με θέμα τις μάγισσες της αρχαιότητας -τη Μήδεια, την Κίρκη, την Ολυμπιάδα- και τα καλοκαίρια επέστρεφα στην ανασκαφή. Τελικά, όταν το 1990 έδωσα εξετάσεις στο ΥΠΠΟ για να γίνω αρχαιολόγος υπηρεσίας, για πρώτη φορά ο Μανόλης Ανδρόνικος έβαλε «μέσον»! Ζήτησε να με διορίσουν στη ΙΖ’ εφορία κλασικών και προϊστορικών αρχαιοτήτων, η οποία είχε στην αρμοδιότητά της την περιοχή της Βεργίνας».

- Γιατί αυτό; Ανησυχούσε για τις ανασκαφές;
«Ανησυχούσε για την ασφάλεια. Οι ανασκαφές γίνονταν στο πουθενά. Για αποθήκες ούτε λόγος. Προκειμένου τα ευρήματα να έχουν στοιχειώδη ασφάλεια, έπρεπε να τα φορτώνουμε σε αυτοκίνητο χωρίς να μαθαίνει κανείς τίποτα και να τα μεταφέρουμε στο μουσείο της Θεσσαλονίκης».

- Ενιωσε κάποια πικρία ο δάσκαλός σου για την αντιμετώπιση που είχε από τον ελληνικό Τύπο;
«Αρχικά έζησε τη μεγάλη χαρά της ανακάλυψης. Υπέστη όμως και πόλεμο. Ο Ανδρόνικος ήταν άνθρωπος ευφυής και διορατικός -έφτανε γρήγορα στο συμπέρασμα- και αυτό δεν του το συγχώρησαν κάποιοι. Ακόμα κι εγώ, με το πολύ χαμηλότερο διαμέτρημα, έχω αντιληφθεί ότι διάφοροι θα ήθελαν να με δούνε παλουκωμένη και να με φάνε ψητή». Από το 1987 έως το 2008, χάρη στην ανασκαφική ομάδα του Μανόλη Ανδρόνικου και έπειτα της Αγγελικής Κοτταρίδη, ανακαλύφθηκαν οι τάφοι εννέα βασιλισσών κοντά στην Πύλη της πόλης των Αιγών. Πρώτα βγήκε στο φως ο τάφος της Ευρυδίκης -της μητέρας του Φίλιππου και πεθεράς της Ολυμπιάδας-και στη συνέχεια ο τάφος της Θεσσαλονίκης, της αδελφής του Αλέξανδρου, της γυναίκας που η Αγγελική ονομάζει «Δέσποινα των Αιγών». Ο τάφος αυτός βρέθηκε ασύλητος και χρονολογείται στο 500 π.Χ. Στο κεφάλι της η «Δέσποινα» έφερε διάδημα με εικόνες από την ελληνική μυθολογία και το σκήπτρο της ήταν ένα εντυπωσιακό σύμβολο δύναμης.

«Η σημασία των γυναικών στην αρχέγονη κοινωνία ήταν μεγάλη», μου είπε η Αγγελική Κοτταρίδη. «Στη βασιλική οικογένεια της Μακεδονίας η μάνα είναι σημαντική γιατί γεννάει τον βασιλιά. Αντίθετα στην Αθήνα, την πόλη του ορθού λόγου και της δημοκρατίας, οι γυναίκες ήταν… ευνουχισμένες. Η Αθήνα στην αρχαιότητα ευνουχίζει τη μεγάλη θεά, την Αθηνά. Τη θέλει παρθένα και με αυτόν τον τρόπο τής αφαιρεί την επικίνδυνη σεξουαλικότητα».

- Η Ολυμπιάδα ήταν όμως μάγισσα. Λένε ότι σκότωσε τον Φίλιππο και ότι έβαλε φίδια στην κούνια του Αλέξανδρου…
«Αυτές είναι κουβέντες των ελληνιστικών χρόνων -συγκεκριμένα του Λουκιανού- και τις θεωρώ κουτσομπολιά κουζίνας. Η Ολυμπιάδα είχε έντονη προσωπικότητα, προερχόταν από το γένος του Ηρακλή και στήριξε τον βασιλικό οίκο του άντρα της. Οσο για τη σχέση της γυναίκας με το φίδι, είναι παλιά. Η Μήδεια επικοινωνεί με τον δράκο, που φυλάει το χρυσόμαλλο δέρας. Η Εύα, ακόμα και στη χριστιανική εκδοχή, έρχεται σε επαφή με τον όφι…».

- Στο διδακτορικό σου ασχολήθηκες ιδιαίτερα με τη γυναίκα και τη μαγεία στην αρχαία εποχή. Πού κατέληξες;
«Κατ’ αρχάς μελέτησα με ποιον τρόπο εξελίσσεται ο μύθος των γυναικών από το τέλος των μυκηναϊκών χρόνων μέχρι τη ρωμαϊκή εποχή. Οι αρχαίοι δεν είχαν το πρότυπο της μητέρας· η πατριαρχική αντίληψη ήθελε τα παιδιά να ανήκουν στον πατέρα. Υπάρχει όμως το αρχέτυπο των σοφών γυναικών, όπως η Αθηνά, η Κίρκη και η Μήδεια. Στις δύο τελευταίες πάντως, οι οποίες δεν είναι παρθένες, δεν αναγνωρίζεται η δύναμη της γνώσης. Οπότε με τη δαιμονοποίηση εξορκίζεται η παρουσία τους».

- Πριν από μερικά χρόνια έλαβες μέρος στο συνέδριο «Μαγεία και γλώσσα στην αρχαία εποχή», που διοργανώθηκε από τον Τάσο Χρηστίδη…
«Ναι. Μίλησα για τη μαγεία στην Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα. Στην πόλη του ορθού λόγου, όπου γίνονταν πολλές δίκες, έχουμε καταδέσμους που αφορούν τον αντίδικο. Το πρωί πήγαιναν στα δικαστήρια και το βράδυ στη μάγισσα της γειτονιάς για δικαστικά και ερωτικά θέματα. Οσοι κατέφευγαν στους καταδέσμους ήταν πιο πολύ άντρες, οι οποίοι ήθελαν να δέσουν ωραίες γυναίκες. Στην Πέλλα βρήκαμε όμως και έναν ωραίο κατάδεσμο που έκανε μια γυναίκα για κάποιον άντρα, προκειμένου εκείνος να μην παντρευτεί άλλη. Ο κατάδεσμος γινόταν πάνω σε ένα κουκλάκι από κερί ή μολύβι, το οποίο περιείχε καρφιά και ένα έλασμα. Πάνω στο έλασμα έγραφαν το όνομα του ανθρώπινου στόχου, το ξόρκι και επικαλούνταν τον δαίμονα - συνήθως έναν «ανήσυχο νεκρό»».

- Πού εντοπίζεται για σένα η μαγεία του Φίλιππου;
«Ο Φίλιππος ήταν ένας συγκλονιστικός άνθρωπος, μύστης του Πυθαγόρα και μέγιστος πολιτικός. Ηταν ο μοχλός που μετασχημάτισε μια πρωτόγονη κοινωνία στο πιο μοντέρνο και προχωρημένο πράγμα της εποχής του. Αυτό το διαπιστώνουμε στις Αιγές, μέσα στο ανάκτορο που ήταν αρχέτυπο των ανακτόρων όλης της ελληνιστικής οικουμένης. Πρόκειται για το κτίσμα που, ως υπεύθυνη του έργου, προσπαθώ να αναστηλώσω. Μιλάμε για ένα κτίσμα 12,5 στρεμμάτων με σωσμένα ψηφιδωτά 1.500 τ.μ., από τα οποία έχουμε συντηρήσει τα 700 τ.μ.». Πριν από λίγο καιρό, η Αγγελική ανακάλυψε τα ίχνη του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο Κουβέιτ. Ως υπεύθυνη των εκεί ελληνικών ανασκαφών, μου μίλησε για τη σημασία αυτής της δουλειάς: «Στην άκρη του Θεού, σε ένα νησάκι στον Περσικό Κόλπο, βρήκαμε ελληνικές επιγραφές και διαπιστώσαμε ότι είχε κατασκευαστεί εκεί ένας ιωνικός ναός κατά παραγγελία του Σέλευκου. Στον ναό αυτόν τα ελληνικά κιονόκρανα παντρεύονται με την περσική βάση. Αυτή ήταν η πολιτική του Μεγάλου Αλεξάνδρου: «Σμίγουμε τους πολιτισμούς και μέσα από αυτό το μείγμα προκύπτει μια νέα οικουμένη»».

- Με αυτόν τον οικουμενικό τρόπο είδες τον Αλέξανδρο στο διαδίκτυο;
«Ναι. Το εικονικό μουσείο του Αλέξανδρου είναι ένα νέο project, αλλά το διαδίκτυο είναι ο πιο ταιριαστός χώρος γι’ αυτόν: εκεί μπορείς να ξεκινήσεις από τις Αιγές, να φθάσεις στη Σαμαρκάνδη και το Αφγανιστάν, να καλύψεις τον χρόνο από την προϊστορία μέχρι σήμερα. Ο Αλέξανδρος είχε μια μοναδική κοσμοαντίληψη. Αγάπησε τους ανθρώπους με την ιδιαιτερότητά τους και γι’ αυτό ήρθε σε αντίθεση με τους δικούς του. Δημιούργησε λαούς όχι βάρβαρους, αλλά δυνατούς και πολιτισμένους, οι οποίοι τελικά αγάπησαν τον ελληνικό πολιτισμό».

- Ποιο κομμάτι εκείνης της εποχής θα αναβίωνες στο σήμερα αν μπορούσες;
«Προσωπικά, θα ήθελα να ζήσω το κτίσιμο των Ανακτόρων. Για τον κόσμο, όμως, θα ήθελα να αναβίωναν οι γάμοι στα Σούσα, όπου ο Αλέξανδρος και οι αξιωματικοί του παντρεύτηκαν τις Περσίδες. Θα ήθελα να έβλεπαν οι σημερινοί άνθρωποι εκείνους τους γάμους, διότι κατά κάποιον τρόπο λειτουργούν συμβολικά ως παρακαταθήκη για έναν καινούργιο κόσμο».

http://trans.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_womsxeseis_1_17/06/2010_342845