Δημοσθένης Δημοσθένους ο Παιανιεύς

Ο Δημοσθένης

Αθηναίος ρήτορας και μιά από τις σπουδαιότερες πολιτικές φυσιογνωμίες του αρχαίου κόσμου. Ήταν γιός του Δημοσθένη από τον δήμο Παιανίας [Πλουτ. Δημ. 20.3] και της Κλεοβούλης, κόρης του Γύλωνα  [Πλουτ. Δημ. 4.2]. Γεννήθηκε στην Αθήνα μεταξύ του 385- 384 π.Χ. Ο πατέρας του, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα ευκατάστατος, είχε το ίδιο όνομα, αλλά πέθανε όταν ο Δημοσθένης ήταν ακόμα παιδί. Οι κηδεμόνες του Δημοσθένη όμως, καταχράστηκαν αρκετή από την περιουσία του.  Ο ρήτορας ξεκίνησε την ρητορική του καριέρα ως λογογράφος. Αν και κέρδισε την δίκη εναντίον των επιτρόπων του με την βοήθεια του δασκάλου του, Ισαίου, ουσιαστικά δεν επωφελήθηκε οικονομικά, γιατί οι κηδεμόνες του είχαν ήδη σπαταλήσει την περιουσία του.  Για πρώτη φορά φέρεται να παρέστη ο ίδιος ο Δημοσθένης σε δημόσια υπόθεση εκφωνόντας τον λόγο του Προς Λεπτίνην, ως κατήγορος του Κτησίππου. Είχε ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή της Αθήνας και έμεινε στην Ιστορία κυρίως για την σφοδρή εναντίωση του στον διαφαινόμενο επεκτατισμό του Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας.

Τον πρώτο Φιλιππικό του (λόγος Κατά Φιλίππου), τον εκφώνησε περίπου το 351 π.Χ. έχοντας κυρίως δύο

στόχους. Αφενός, την αντιμετώπιση των ΦιλοΜακεδόνων Αθηναίων και αφετέρου την συγκρότιση ισχυρής συμμαχίας εναντίον του Φιλίππου μεταξύ των άλλων πόλεων. Πέτυχε μάλιστα να συμφιλιώσει την Αθήνα με τη Θήβα, παραδοσιακά άσπονδων αντιπάλων, και την συγκρότηση κοινού μετώπου εναντίον των Μακεδόνων. Παρόλαυτα, στη μάχη της Χαιρώνειας [338 π.Χ.], στην οποία ο Δημοσθένης πήρε μέρος ως απλός στρατιώτης, ο Φίλιππος κατατρόπωσε την συμμαχία Αθηναίων και Θηβαίων. Λέγεται ότι την είδηση του θανάτου του Μακεδόνα Βασιλιά το 336 π.Χ., ο Δημοσθένης θεώρησε ως έναν εξαιρετικό λόγο για γιορτή [Πλουτ. Δημ. 22.1-3].

Τα έντονα αντι-Μακεδονικά αισθήματα του Δημοσθένη συνεχίστηκαν και κατά την περίοδο της Βασιλείας του γιου του Φιλίππου, Αλέξανδρου. Ο ρήτορας υποκινούσε τους Αθηναίους να ξεσηκωθούν, χαρακτηρίζοντας τον Αλέξανδρο ως “παιδί” και “Μαργίτη” [Αισχ. 3.161; Πλουτ. Δημ. 3.2; Μαρσύας]. Βρισκόταν σε επαφή με τον Μακεδόνα Άτταλο που συνομωτούσε εναντίον του Αλεξάνδρου [Πλουτ. Δημ. 23.2; Διόδ. 17.3.2], ο οποίος όμως τελικά παρέδωσε το γράμμα του ρήτορα στον Αλέξανδρο για να σώσει την ζωή του [Διόδ. 17.5.1]. Ο Δημοσθένης φέρεται να είχε λάβει ένα μεγάλο ποσό από τον Πέρση Βασιλιά ώστε να αντιπαρατεθεί στην Μακεδονία. [Αισχ. 3.238-40; Δυν. 1.10, 18;Διόδ. 17.4.7-8] και αποδείξεις για την δωροδοκία βρέθηκαν και στις Σάρδεις το 334 π.Χ. [Πλουτ. Δημ. 20.5] Το 335 π.Χ. ο Δημοσθένης κυκλοφόρησε ψευδείς φήμες για τον θάνατο του Μέγα Αλέξανδρου, κατά την διάρκεια μάχης με τους Τριβαλλούς [Ιουστ. 11.2.8] παρακινώντας ταυτόγχρονα τους Θηβαίους σε επανάσταση. Τους έστειλε μάλιστα και στρατιωτικό εξοπλισμό. [Διόδ. 17.8.6] Η συμμετοχή Αθηναϊκού εκστρατευτικού σώματος βέβαια, δεν υλοποιήθηκε ποτέ, καθότι ο Αλέξανδρος ταχύτατα κινήθηκε εναντίον της Θήβας, την οποία με την προτροπή των άλλωνΕλλήνων συμμάχων του, κατέστρεψε ολοσχερώς. Ο Αισχίνης βρήκε ευκαιρία και κατηγόρησε ως υπεύθυνο της τραγικής μοίρας της Θήβας, τον Δημοσθένη [Αισχ. 3.156]. Μετά την καταστροφή της Θήβας, ο Αλέξανδρος απαίτησε την παράδωση Αθηναίων πολιτικών και στρατηγών που πρωτοστάτησαν σε εχθρικές ενέργειες εναντίον του, με πρώτον από όλους τον Δημοσθένη.  [Πλουτ. Δημ. 23.4; Αρρ. 1.10.4]

 

Για μερικά χρόνια ο ρήτορας αναγκάστηκε από τις εξελίξεις, όχι μόνο να περιορίσει το αντι-Μακεδονικό του μένος, αλλά να προσπαθήσει να συμφιλιωθεί με τον Αλέξανδρο. Αρχικά, λέγεται ότι πλήρωσε 5 τάλαντα στον Δημάδη να μεσολαβήσει υπέρ του στον Αλέξανδρο, ενώ αργότερα έστειλε κάποιον Αριστίων από τις Πλαταιές στον Ηφαιστίωνα για για να εξασφαλίσει ασυλία [Αισχ. 3.162]

Το 324 π.Χ. ο Άρπαλος έκλεψε τους βασιλικούς θησαυρούς στα Σούσα και τους μετέφερε στην Αθήνα. Εκεί προσπάθησε να υποκινήσει επανάσταση κατά του Αλεξάνδρου. Στη δίκη που ακολούθησε κατηγορήθηκε και ο Δημοσθένης ότι δωροδοκήθηκε από τον Άρπαλο. [Διοδ. 17.108.8] Μετά από έρευνες του Άρειου Πάγου, ο ρήτορας κρίθηκε ένοχος και εξορίστηκε. Στην συνέχεια κατέφυγε στην Μεγαρίδα [Διοδ. 18.13.6] και από εκεί στην Καλαβρία. Οι Αθηναίοι τον ανακάλεσαν από την εξορία, όμως ξαναεξορίστηκε στην Καλαβρία μετά τον Λαμιακό πόλεμο και επειδή κινδύνευε η ζωή του, αυτοκτόνησε πίνοντας δηλητήριο. [322 π.Χ.]

Ανέκδοτα για την ζωή του

Στις αρχαίες γραμματειακές πηγές αναφέρονται αρκετές ιστορίες είτε επινοημένες είτε προερχομένες από πραγματικά γεγονότα για την ζωή του Δημοσθένη. Όταν κατέβαινε στο Φάληρο, έβαζε στο στόμα του χαλικάκια και μπρός στην τρικυμισμένη θάλασσα απάγγελνε δυνατά, σα να ήταν τα κύματα η θορυβώδης εκκλησία του δήμου. Τοποθετούσε στους ώμους του ένα σπαθί για να διορθώσει τις κινήσεις του κορμιού του. Κάποτε φέρεται να ξύρισε το μισό του κεφάλι για να μην μπορεί να κυκλοφορεί και έτσι κλεισμένος στο σπίτι του να μελετά αδιάκοπα.  Για να μην τον παίρνει ο ύπνος, κρατούσε μια βαριά σιδερένια μπάλα, που άμα του έπεφτε από τα χέρια, έκανε τόσο θόρυβο, ώστε τον ξυπνούσε. Οι εχθροί του, ιδίως ένας Πυθέας, πείραζαν τον Δημοσθένη λέγοντας ότι οι λόγοι του μυρίζουν λυχνάρι, ότι τους ετοιμάζει δηλαδή την νύχτα. Ο Δημοσθένης απάντησε στον Πυθέα, που είχε την φήμη νυχτοκλέφτη, ότι δεν τον συμφέρει αυτόν να καίει φως στα σπίτια, γιατί δεν μπορεί να κλέψει.

Μετά την καταστροφή των Θηβών, ο Αλέξανδρος ζήτσε από τους Αθηναίους ώς εγγύηση να του παραδώσουν τον Δημοσθένη και μερικούς άλλους ρήτορες και στρατηγούς. Ο Δημοσθένης τότε, θύμισε στους Αθηναίους τον μύθο των προβάτων. Ήταν τόσο ανόητα, ώστε παρέδωσαν τους σκύλους τους στους λύκους. Ο Δήμος συγκινήθηκε και παρακάλεσε τον Αλέξανδρο να μην επιμείνει.

Το Έργο του

Από τους λόγους του σώθηκαν σε εμάς 61 λόγοι (15 συμβουλευτικοί, 15 δημόσιοι δικανικοί και 31 ιδιωτικοί δικανικοί).

Απο αυτούς ορισμένοι φέρονται να είναι νόθοι λόγοι του. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Σκιαδά [Αρ. Σκιαδάς, Δημοσθένης και λοιποί ρήτορες],  ο Επιτάφιος και ο Ερωτικός,  δεν ανταποκρίνονται στο υψηλό ύφος του ρήτορα, αλλά και ο Περί Αλοννήσου, ο τέταρτος Φιλιππικός, ο Περί συντάξεως, οι δύο Κατά Αριστογείτονος και κάποιοι άλλοι– 6 επιστολές και 24 προοίμια λόγων.

Πιο γνωστοί από τους λόγους του είνα οι λεγόμενοι Φιλιππικοί, δηλαδή λόγοι τους οποίους εκφώνησε  και αναφέρονται στην πολιτική του εναντίον του Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας. Ανάμεσα τους οι τρεις είναι οι Ολυνθιακοί – σε αυτούς συμβουλεύει τους Αθηναίους να τρέξουν να βοηθήσουν την Όλυνθο που πολιορκείται από το Φίλιππο (349 π.Χ.), οι τέσσερις είναι οι Κατά Φιλίππου –από αυτούς πιθανόν ο τελευταίος να είναι νόθος (351π.Χ.-341 π.Χ.)– και οι υπόλοιποι είναι οι Περί ειρήνης (346 π.Χ.), Περί των εν Χερσονήσω (341 π.Χ.) και Προς την επιστολήν Φιλίππου.

Από τους σπουδαιότερους λόγους του είναι ο Περί της Παραπρεσβείας και ο Περί του Στεφάνου. Σ’ αυτόν μάλιστα ο αντίπαλος του Αισχίνης, έχασε την δίκη και εξόριστος κατέφυγε στην Ρόδο όπου ίδρυσε σχολή ρητορικής.

Από τον Α’ Φιλιππικό του Δημοσθένη.

Εγώ λοιπόν, ποτέ άλλοτε ως τώρα δε σκέφτηκα να μιλάω για να ευχαριστήσω μόνο τους ακροατές μου, αν δεν ήμουν πεπεισμένος ότι εκείνα που έλεγα, θα τους ωφελούσαν συγχρόνως. Και τώρα έχω πει με ειλικρίνεια όλα όσα πιστεύω, χωρίς να κρύψω τίποτα από φόβο. Θα ήθελα όμως, όπως ξέρω ότι σας συμφέρει ν’ ακούτε τα πιο ωφέλιμα, έτσι να ξέρω ότι θα ωφεληθώ και εγώ που τα λέω, γιατί έτσι θα ήμουν πιο ευχαριστημένος. Τώρα, αν και είναι άγνωστο το τι θα συμβεί σε μένα εξ’ αιτίας αυτών, πήρα ωστόσο το λόγο, γιατί είμαι πεπεισμένος ότι αυτές οι συμβουλές μου θα σας ωφελήσουν, εάν τις εκτελέσετε. Μακάρι να επικρατήσει εκείνη η γνώμη που πρόκειται όλους μας να ωφελήσει.

Σοφία Μ. Φράγκου – Αντώνης Ε. Κοντόπουλος

Related posts:

• Το Ελληνικό Κράτος και οι Επιστροφές Κλεμμένων Αρχαιοτήτων
• Η ζωντανή ιστορία της χώρας στο Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
• Δηλώσεις περί ΠΓΔΜ από τον Εκπρόσωπο του ΥΠΕΞ, Γ. Δελαβέκουρα