Οι Μουσικοί Αγώνες κατά την Αρχαιότητα

in Archaeology, Articles / by D-Mak / on February 15, 2011 at 3:53 am /

Μιχ. Α. Τιβέριος

Αρκετές γιορτές του αρχαίου ελληνικού κόσμου είχαν στο πρόγραμμα τους αγώνες χορού, που, ως γνωστόν συνοδεύονταν πάντα από μουσική, σχετικά περιορισμένοι όμως ήταν οι διαγωνισμοί εκτέλεσης μουσικής οργάνων. Τα συνήθη αγωνίσματα σι ους τελευταίους ήταν τέσσερα και πιο συγκεκριμένα αυτά της κιθαρωδίας. αυλωδίας, κιθαριστικής (ή ψιλοκιθαριστικής) και αυλητικής. Στα δύο πρώτα το παίξιμο της κιθάρας και του αυλού συνοδευόταν από τραγούδι, ενώ στα υπόλοιπα είχαμε σόλο κιθάρα και σόλο αυλό αντίστοιχα. Η λυρωδία και γενικά το παίξιμο της λύρας, αν και ήταν επίσης διαδεδομένα, δεν φαίνεται να ήταν συχνά σε δημόσιους χώρους. Περιορίζονταν συνήθως σε συμποσιακούς και οικογενειακούς κύκλους.

Στα Πύθια, τη μεγαλύτερη δελφική γιορτή, οι μουσικοί αγώνες δεν ήταν μόνο οι αρχαιότεροι του όλου προγράμματος αλλά συγχρόνως αποτελούσαν και ένα από τα πιο λαμπρά του μέρη. Και αυτό ασφαλώς εξαιτίας της γνωστής στενής σχέσης του Απόλλωνα με τη μουσική. Η κιθαρωδία, κατά την οποία το ίδιο άτομο έπαιζε κιθάρα και τραγουδούσε, ήταν πάντα το παλιότερο και πιο σεβαστό μουσικό αγώνισμα.

Χωρίς αμφιβολία οι πιο σημαντικοί μουσικοί αγώνες της αρχαιότητας διεξάγονταν στους Δελφούς, στο ιερό του Απόλλωνα. Στα Πύθια, τη μεγαλύτερη δελφική γιορτή, οι μουσικοί αγώνες δεν ήταν μόνο οι αρχαιότεροι του όλου προγράμματος αλλά συγχρόνως αποτελούσαν και ένα από τα πιο λαμπρά του μέρη. Και αυτό ασφαλώς εξαιτίας της γνωστής στενής σχέσης του Απόλλωνα με τη μουσική. Η κιθαρωδία, κατά την οποία το ίδιο άτομο έπαιζε κιθάρα και τραγουδούσε, ήταν πάντα το παλιότερο και πιο σεβαστό μουσικό αγώνισμα. Από το 586 π.Χ, χρονιά που τα Πύθια άρχισαν να γιορτάζονται κάθε τέσσερα χρόνια, στο όλο πρόγραμμα της γιορτής προστέθηκαν και τα αγωνίσματα της αυλωδίας και αυλητικής. Νικητές αναδείχτηκαν τότε στη μεν αυλωδία και αυλητική ο Aρκάδας Εχέμβοστος και ο Αργείος Σακάδας αντίστοιχα, ενώ στην κιθαρωδία ο Kεφαλλονίτης Μελάμπους. 0 Σακάδας ήταν ένας περίφημος αυλητής που νίκησε και κατά τα δύο επόμενα Πύθια, σε αυτά δηλαδή του 582 και 578 π.Χ. Έγινε διάσημος γιατί ανάμεσα σια άλλα εφεύρε και καθιέρωσε για τα Πύθια τον πιο σημαντικό αυλητικό νόμο. τον λεγόμενο πυθικόν, που «υπήρξε το πρώτο γνωστό είδος προγραμματικής μουσικής». Αποτελείτο από πέντε μέρη που περιέγραφαν διάφορες φάσεις του αγώνα του Απόλλωνα με τον Πύθωνα, τον φοβερό δράκοντα των Δελφών. Στον Σακάδα πιθανόν οφείλεται και η ανακάλυψη του λεγόμενου τριμερούς ή τριμελούς νόμου, «σύμφωνα με τον οποίο το καθένα από τα τρία μέρη του τραγουδιόταν εναλλάξ στη δωρική, στη φρυγική και στη λυδική αρμονία·. Ωστόσο το αγώνισμα της αυλωδίας δεν φαίνεται να ευτύχησε στους Δελφούς. Στα αμέσως επόμενα Πύθια, <»: αυτά δηλαδή του 582 π.Χ., στο οποία και αποφάσισαν να δίνουν στους νικητές ως έπαθλο στεφάνι από φύλλα δάφνης, βγήκαν από το πρόγραμμα. Και από επειδή οι μελωδίες που ακούγονταν με τη συνοδεία αυλού θεωρήθηκαν καταθλιπτικές, αφού και τα ίδια τα λόγια τους είχαν έντονο θρηνητικό χαρακτήρα. Η κιθαριστική ήταν το νεότερο από τα μουσικά αγωνίσματα των Πυθικών αγώνων. Συμπεριελήφθη στα Πύθια του 558 π.Χ και νικητής αναδείχθηκε ο Τεγεάτης Αγέλαος.

Αλλά εκτός από τα Πύθια, μουσικούς αγώνες είχαμε και κατά τη διάρκεια των Παναθηναίων, της μεγάλης γιορτής της αρχαίας Αθήνας. Για ίο πότε ακριβώς μπήκαν τα μουσικά αγωνίσματα στο παναθηναϊκό πρόγραμμα δεν είμαστε καλά πληροφορημένοι. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις που επιτρέπουν να θεωρήσουμε ότι αυτό συνέβη κατά το δεύτερο μισό του 6ου αι. π.Χ, όταν την εξουσία στην Αθήνα την είχαν οι Πεισιστρατίδες. Σε μια τέτοπια περίπτωση η πληροφορία του Πλουτάρχου, σύμφωνα με την οποία ο Περικλής πρώτον εφηφίσατο μουσικής αγώνα τοις Παναθηναίοις άγεσθαι,

δεν είναι ακριβής. Δεν αποκλείεται ο Περικλής να αναδιοργάνωσε και όχι να πρωτοίδρυσε τους παναθηναϊκούς μουσικούς αγώνες. Για τους αγώνες αυτούς οι πληροφορίες μας είναι μάλλον λιγοστές. Γνωρίζουμε μερικά ονόματα νικητών, όπως π.χ. του διάσημου αυλητή Μίδα από τον Ακράγαντα, του περίφημου κιθαρωδού Φρύνι από τη Μυτιλήνη και του γνωστού κιθαρωδού Εξηκεστίδη. Ο Φρύνις ήταν ένας από τους μεγάλους καινοτόμους μουσικούς του 5ου αι. πΧ Χρησιμοποιώντας εννεάχορδη κιθάρα αντί της παραδοσιακής επτάχορδης. κατηγορήθηκε ακόμη και ως διαφθορέας της μουσικής. Για τον Μίδα, που δύο φορές στις πρώτες δεκαετίες του 5ου αι. πΧ κέρδισε και τα Πύθια ώστε ο Πίνδαρος του αφιέρωσε τον δωδέκατο Πυθιόνικο του, παραδίδεται το εξής ανέκδοτο. Κατά τη διάρκεια ενός αγώνα το επιστόμιο του αυλού του έφυγε από τη θέση του και κόλλησε στον ουρανίσκο του. Ωστόσο εκείνος συνέχισε απτόητος το παίξιμό του γοητεύοντας το κοινό, καταχτώντας μάλιστα και την πρώτη νίκη!

Από μια επιγραφή των αρχών του 4ου αι. π Χ. γνωρίζουμε ότι τα έπαθλα για τους νικητές των μουσικών αγωνισμάτων στα Παναθήναια ήταν σημαντικά. Ο νικητής π.χ. της κιθαρωδίας, του σπουδαιότερου μουσικού αγωνίσματος, έπαιρνε ως έπαθλο ένα χρυσό στεφάνι αξίας 1.000 δρχ. και ένα αργυρό αξίας 500 δρχ., και αυτά σε μια εποχή που το μεροκάματο ίσως να ήταν γύρω στη μία δραχμή.

Πιθανόν πολλοί να μη γνωρίζουν ότι η Αθήνα διέθετε Μέγαρα Μουσικής ήδη από την αρχαιότητα. Το πρώτο από τα κτίσματα αυτά, τα οποία ονομάζονταν Ωδεία, βρισκόταν στη ΝΑ πλαγιά της Ακρόπολης και η ανασκαφική του εξερεύνηση δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη έγινε στα χρόνια του Περικλή, στη δεκαετία 450-440 πΧ, ενώ δεν αποκλείεται κάποιοι χώροι με ανάλογο προορισμό να υπήρχαν στην Αθήνα ακόμη και σε παλιότερη εποχή. Το Ωδείο του Περικλή, για το οποίο αρχαίοι συγγραφείς μας πληροφορούν ότι ήταν πολύεδρον και πολύστυλον, ήταν το μεγαλύτερο μη λατρευτικό στεγασμένο κτίριο της ελληνικής αρχαιότητας. Ήταν ένα εντυπωσιακό σε όγκο ορθογώνιο οικοδόμημα, διαστάσεων περίπου 62X68 μ., που εσωτερικά είχε γύρω στους 80 κίονες για να υποβαστάζουν την τεράστια οροφή του. Τα εδώλια, όπου κάθονταν οι θεατές, ήιαν μάλλον ξύλινα και βρίσκονταν κατά μήκος των τοίχων του. Η στέγη ήταν επικλινής και προς τις τέσσερις πλευρές του. δίνοντας έτσι την εντύπωση μιας σκηνής, που στους αρχαίους θύμιζε τη σκηνή του Ξέρξη. Μίμημα της βασιλέως σκηνής χαρακτηρίζει το κτίριο ο Πλούταρχος. Το κτίσμα αυτό πυρπολήθηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τον μοιραίο στρατηγό Σύλλα το 86 πΧ. Σύντομα όμως βρέθηκε… σπόνσορας – για να χρησιμοποιήσω μια… μοντέρνα λέξη -, ο βασιλιάς της Καππαδοκίας Αριοβαρζάνης ο Φιλοπάτωρ (65-52 πΧ) και ξανακτίστηκε. Το τολμηρής αρχιτεκτονικής σύλληψης λαμπρό αυτό οικοδόμημα φαίνεται να καταστράφηκε ολοσχερώς κατά την επιδρομή των Ερούλων του 267 μ Χ και ενώ στο μεταξύ άλλοι χορηγοί είχαν κοσμήσει την Αθήνα με δύο ακόμη Ωδεία. Το ένα, κτισμένο στην αρχαία αγορά, με χρήματα που έδωσε γύρω στο 15 π .Χ ο γαμπρός του Αυγούστου Μάρκος Αγρίππας και το άλλο, στη ΝΔ πλαγιά της Ακρόπολης, με χρήματα που διέθεσε ανάμεσα στα 160 και 174 μ.Χ. ο γνωστός βαθύπλουτος της εποχής Ηρώδης Αττικός. Και είναι χαρακτηριστικό ότι το τελευταίο, έστω και άστεγο, φιλοξενεί μουσικές παραστάσεις ακόμη και σήμερα!

Ο κ. Μιχάλης Α Τιβέριος είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας τον Αριστοτελείου Πανεπιστημίου θεσσαλονίκης.

Πηγή: To Bήμα