Η Δ’ Σταυροφορία και η Άλωση της Κωνσταντινούπολης

in Articles, Greece, Modern Historians / by D-Mak / on March 14, 2011 at 5:04 am /

Η τελευταία φορά που ο Ελληνισμός ένοιωσε ασφαλής ήταν λίγο πριν από την έναρξη των σταυροφοριών. Μετά την πρώτη άλωση (1204) από τους σταυροφόρους, ζη μέσα στην αβεβαιότητα, την ανασφάλεια και την καχυποψία προς κάθε τι που εκπορεύεται από τη Δύση. Το «Σύνδρομο της Δ’ Σταυροφορίας» διατηρείται με πολλές παραλλαγές ως τις μέρες μας. Εδώ μπορούμε να ανιχνεύσουμε την πρώτη ρίζα του αντιδυτικισμού. Η Φραγκοκρατία δημιούργησε στον ψυχισμό του Έλληνα μια βαθειά ρωγμή. Έκτοτε ζη σε υποταγή ή μη· το ενδεχόμενο μιας υποταγής. Το «σύνδρομο» αυτό επιβιώνει – εξαιτίας κι άλλων γεγονότων και αναβιώνει και επί των ημερών μας, λόγω της «ανθελληνικής στάσεως» που τηρούν οι δυτικές κυβερνήσεις και τα δυτικά έντυπα έναντι των εθνικών μας θεμάτων. (Ωστόσο, παραβλέπουμε ότι ανάλογη στάση τηρούν και οι ανατολικοί και οι τέως «ανατολικοί»).

Για να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε και να δικαιολογήσουμε – όχι να δικαιώσουμε – αυτό το κλίμα του «αντιδυτικισμού», που επηρεάζει ακόμη και ελευθερόφρονες και δυτικοθρεμμένους διανοούμενους. θα πρέπει να κάνουμε μια αναγωγή στα τότε γεγονότα. Γιατί μπορεί η χρονική απόσταση να φαίνεται μεγάλη (790 χρόνια), ωστόσο το χρονικό αυτό διάστημα δεν είναι παρά ένας μικρός ψίθυρος στο μεγάλο ρολόι των αιώνων. Και τα μεγάλα γεγονότα αφήνουν έντονα τα δακτυλικά τους αποτυπώματα στην ψυχή των λαών. Βέβαια, το πρώτο ρήγμα ανάμεσα στη χριστιανική Δύση και στη χριστιανική Ανατολή είχε γίνει 150 χρόνιι ι νωρίτερα μι το Σχίσμα του 1054. Αλλά αν το Σχίσμα διεχώρισε, η Δ’ Σταυροφορία διά της αλώσεως και της υποταγής μεγάλου τμήματος του ελληνικού χώρου, έσπειρε μίσος στην ψυχή των Ελλήνων, που οι μετέπειτα συγκυρίες (παρά το φιλελληνικό κίνημα) δεν επέτρεψαν να εξατμισθεί. Απεναντίας, κάποια δυσάρεστα συμβάντα ευνοούν κατά καιρούς νέα καρποφορία.

Οι Σταυροφορίες

Σταυροφορίες ονομάζουμε τις ένοπλες πορείες των δυτικών λαών για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους Σελτζούκους, αργότερα όμως για την καθυπόταξη ολόκληρης της Ανατολής. Οι λόγοι οπωσδήποτε είναι θρησκευτικοί, αλλά πίσω από αυτούς κρύβονται βαθύτερα συμφέροντα, οικονομικά και πολιτικά. Συγκεκριμένα, οι εμπορικές πόλεις της Ιταλίας, κυρίως η Βενετία, ευνοούν ή συμμετέχουν στις σταυροφορίες για να θέσουν υπό τον έλεγχο τους το εμπόριο τη: Ανατολής και να αποκτήσουν βάσεις σε επίκαιρα στρατιωτικά και εμπορικά σημεία. Από την άλλη δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την επιθυμία των παπών να επιβάλουν την εκκλησιαστική κυριαρχία τους στην Ανατολή. Οι πάπες μπόρεσαν να μορφοποιήσουν τις ακαθόριστες ανησυχίες των λαών της Ευρώπης σ’ ένα σαφές αίτημα. Οι ανησυχίες ήταν προϊόν ιστορικών διεργασιών, αλλά οι σταυροφορίες έργο των παπών. Πίστευαν ότι θα δημιουργήσουν μια απέραντη θεοκρατική αυτοκρατορία («καισαροπαπισμό»), με επικεφαλής τους ίδιους και έδρα τη Ρώμη.

Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, στη διεξαγωγή των σταυροφοριών έπαιξε ρόλο σημαντικό και η θρησκευτική

Σταυροφορίες ονομάζουμε τις ένοπλες πορείες των δυτικών λαών για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους Σελτζούκους, αργότερα όμως για την καθυπόταξη ολόκληρης της Ανατολής. Οι λόγοι οπωσδήποτε είναι θρησκευτικοί, αλλά πίσω από αυτούς κρύβονται βαθύτερα συμφέροντα, οικονομικά και πολιτικά.

υστερία, σε συσχετισμό με τις προλήψεις του δημιουργεί στα ψυχόρμητα των λαών ο αριθμός χίλια, που συνδέεται μι τη συντέλεια του κόσμου. Οι σταυροφορίες αρχίζουν, όταν έχουν συμπληρωθεί χίλια χρόνια από τη γέννηση τον Χριστού. Μια πρωτοφανής θρησκευτική υστερία έχει καταλάβει τους δυτικούς λαούς. Η χιλιαστική αντίληψη κυριαρχεί παντού. Προτού έλθει η συντέλεια του κόσμου χρειάζεται να κάνουν κάτι. για να είναι έτοιμοι την ώρα της Μεγάλης Κρίσης. Κι αυτό το κάτι» είναι ένα; πόλεμος κατά των απίστων. Αυτό πρέπει να μα: διδάξει -κάτι».

Η κήρυξη των σταυροφοριών

Οι περιγραφές ταξιδιωτών – κυρίως προσκυνητών – που είχαν επισκεφθεί τους Αγίους Τόπους, είχαν εξαγριώσει τους χριστιανούς της Δ. Ευρώπης για τις ωμότητες των Σελτζούκων. Ο πάπας Ουρβανός Β’ σε μια τοπική σύνοδο στο Κλερμόν της Γαλλίας κήρυξε σταυροφορία στις 27 Νοεμβρίου του 1095 και κάλεσε άρχοντες κι αρχομένους. κληρικούς και λαϊκούς να λάβουν τα όπλα και να πορευθούν προς απελευθέρωση των Αγίων Τόπων, που τους μόλυναν οι Μουσουλμάνοι. «Το Θέλει ο θεός», ήταν η απόκριση του πλήθους στην έκκληση του Ουρβανού. Από το έτος εκείνο, «αι δύο μεγάλαι Θρησκείαι, Χριστιανισμός και Μωαμεθανισμός, προσέφευγον εις το ανώτατον ανθρώπινον δικαστήριον. εις την διαιτησίαν του πολέμου» , γράφει ο ιστορικός του πολιτισμού Will Durant («Παγκόσμιος ιστορία του πολιτισμού», τομ. Λ’ σελ. 687. Ελλ. έκδοση). Προβαίνοντας σε μια εκτίμηση της Συνόδου του Κλερμόν ο ιστορικός Ρενέ Γκρουσέ γράφει. κάπως υπεραπλουστευμένα: «Η σταυροφορική ιδέα τη; Συνόδου του Κλερμόν δεν μπορεί να συγκριθεί από αυτή την άποψη παρά μονάχα με την πανελλήνια ιδέα του συνεδρίου της Κορίνθου, στα 336 π.Χ.. που είχε εξαπολύσει τον Μέγα Αλέξανδρο κι όλη την Ελλάδα για την κατάκτηση της Ασίας» («Ιστορία u»v Σταύροφοριών», εκδ. Γκοβόστη, σελ. 5).

Οι στρατιώτες του Σταυρού έφεραν στον ώμο τους σαν έμβλημα ένα μικρό ερυθρό σταυρό. Από αυτό η ονομασία

Η πρώτη άλωση από πολλούς ιστορικούς οροθετεί το τέλος της βυζαντινής ιστορίας. Συγκεκριμένα. οι κορυφαίοι βυζαντινολόγοι Άμαντος και Ζακυθηνός σταματούν στο σημείο αυτό την ιστορία τους. ενώ ο μεγάλος μας ιστορικός Απ. Βακαλόπουλος από το σημείο αυτό αρχίζει τη μνημειώδη «Ιστορία τον Νέου Ελληνισμού».

«Σταυροφόροι». Σταυροφορίες έγιναν οκτώ αλλά κυριότερες ήταν τέσσερις: α) 1095-1099. β) 1147-1149, γ) 1189-1193 και δ) 1202-1204. Στις σταυροφορίες αυτές μπορούμε να εντάξουμε και τη λεγόμενη «Σταυροφορία των Παιδιών», που έγινε το 1212, κατά μίμηση των προηγουμένων! Ένας ιστορικός ονόμασε το γεγονός «απίστευτο σφάλμα της ιστορίας», που είναι αδύνατο να ερμηνευθεί με λογικά κριτήρια. Συγκεκριμένα, μετά την αποτυχία των σταυροφόρων ν’ απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους, ένας δωδεκάχρονος βοσκός στη Γαλλία, ονομαζόμενος Στέφανος. άρχισε να γυρίζει πόλεις και χωριά και να κηρύσσει ότι οι Αγιοι Τόποι θα απελευθερωθούν μόνο από παιδιά, που είναι αμόλυντα από αμαρτίες. Την ίδια εποχή ένα άλλο παιδί. που λεγόταν Νικόλαος, άρχισε να κάνει ανάλογο κήρυγμα στην περιοχή της Κολωνίας. Χιλιάδες παιδιά από Γαλλία και Γερμανία ξεκίνησαν για τα λιμάνια της Μεσογείου. Ελάχιστα επέζησαν. Όσα επιβιβάστηκαν σε πλοία, είτε πνίγηκαν είτε πουλήθηκαν από πειρατές σαν δούλοι στα -σκλάβοπάζαρα» τη: Αλεξάνδρειας. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα έχουμε και στα δικά μας χρόνια κάποια νέα «Σταυροφορία των Παιδιών».

Η Δ’ Σταυροφορία

Κύρια χαρακτηριστικά της σταυροφορίας αυτής είναι τα ακόλουθα: α) Δεν μετέχει κανένας ηγεμόνας, β) Μολονότι κηρύχθηκε από τον πάπα Ιννοκέντιο Γ’ 1198-1216), ουσιαστικά κατευθύνεται από τους Βενετούς, γ) Χαρακτηρίζεται σαν «παρέκκλιση σταυροφορίας», γιατί, ενώ αρχικά προοριζόταν για την Αίγυπτο, ύστερα στράφηκε κατά της Κωνσταντινουπόλεως. εξαιτίας των Βενετών που ήθελαν να κυριαρχήσουν οικονομικά και πολιτικά στην Ανατολή, δ) Οι σκοποί τη: εκστρατείας από θρησκευτικοί έγιναν, έτσι. οικονομικοί και πολιτικοί.

Αρχηγοί της εκστρατείας ήταν: ο Ιταλός Βονιφάτιος ο Μομφερατικός. ο κόμης της Φλάνδρας Βαλδουίνος και ο καμπανίτης ιππότης Γοδεφρείδος Βιλλεαουρδουίνος, που ιστόρησε μάλιστα και τα συμβάντα της σταυροφορίας. Αυτοί ανταποκρίθηκαν στο κήρυγμα του πάπα και συγκέντρωσαν 29.000 πεζούς και 13.500 ιππείς. Λόγω ελλείψεως πλοίων προσέφυγαν στη βοήθεια των Βενετών. Ο γηραιός αλλά ισχυρής κράσεως δόγης Ερρίκος Δάνδολος, θέλοντας να τους χρησιμοποιήσει σαν όργανα της επεκτατικής πολιτικής του. έθεσε όρους βαρείς για τη μεταφορά τους. Συγκεκριμένα. ζήτησε το ήμισυ των εδαφών και των λαφύρων που θα κατακτούσαν. Ο πάπας μαθαίνοντας τα συμφωνηθέντα, έδώσε την έγκρισή του. με τον όρο να μη θιγούν χριστιανικοί πληθυσμοί. ‘Οταν όμως οι σταυροφόροι με απαίτηση του Δανδόλου. στράφηκαν εναντίον της δαλματικής πόλης Ζάρα (σημ. Ζαντάρ). ο Ιννοκέντιος τους αναθεμάτισε.

Ενώ συνεχιζόταν η πολιορκία της Ζάρας, σαν από μηχανής θεός εμφανίστηκε ο Αλέξιος Άγγελος, γιός του εκθρονισθέντος και τυφλωθέντος από τον αδελφό τον Ισαακίου Αγγέλου και ζήτησε τη βοήθεια των σταυροφόρων. για να πετύχει την εκθρόνιση τον σφετεριστή θείου του Αλεξίου Γ’ και την παλινόρθωση τον πατέρα τον. Σε αντάλλαγμα προσέφερε α) «θάλασσα χρυσού», κατά τον ιστορικό Νικήτα Χωνιάτη. β) Παροχή εκστρατευτικού σώματος 10.000 ανδρών για την εκστρατεία κατά της Αιγύπτου, γ) Ισόβια συντήρηση 500 Φράγκων ιππέων. δ) Υποταγή της Ανατολικής Εκκλησίας στη Δυτική. Από τα παραπάνω συνάγεται ένα «ηθικό» δίδαγμα: όταν υφιστάμεθα κάποια δεινά από τους Δυτικούς να μην αιτιώμεθα μόνον αυτούς αλλά κυριως εαυτούς.

Αφού υπογράφτηκε συμφωνία, στόλος και στρατό: συγκεντρώθηκαν στην Κέρκυρα. Ακολουθίας έπλευσαν προς την Κωνσταντινούπολη την οποία κυρίευσαν, λόγοι της δειλίας του σφετεριστή Αλεξίου Γ’, που κατά τρόπο αισχρό απέδρασε στη Θράκη. χωρίς να τολμήσει να δώσει μάχη. παρά τις εκκλήσεις τον στρατηγού του Θεοδώρου Λάσκαρη. Στο θρόνο ανέβηκαν ο τυφλός Ισαάκιος και ο γιος του Αλέξιος V. Ήταν όμως δύσκολο να εκπληρώσουν τα υποσχεθέντα, ενώ οι Δυτικοί, κυρίως οι Βενετοί, γίνονταν κάθε ημέρα όλο και περισσότερο φορτικοί. Έγινε προσπάθεια να καλυφθεί η έλλειψη χρημάτων με επαχθή φορολογία, που έκαναν το λαό να αγανακτήσει.

Όταν μάλιστα μαθεύτηκαν τα περί υποταγής της Εκκλησίας στον πάπα, ο λαός Ξεσηκώθηκε και ανέβασε στο θρόνο τον Αλέξιο Ε’ Μούρτζουφλο. Ο Αλέξιος Δ’ στραγγαλίστηκε. ενώ ο Ισαάκιος πέθανε από τον φόβο του. Ο Μούρτζουφλος, γενναίος στρατιώτης και αυστηρού ήθους άνθρωπος, ζήτησε από τους σταυροφόρους να εγκαταλείψουν την Πόλη εντός 8 ημερών. Αυτοί όμως αρνήθηκαν και με αιφνιδιαστική επίθεση έγιναν κύριοι της Πόλης (12 Απριλίου του 12(Μ). παρά την ανδρεία πον έδειξε ο αυτοκράτορας, ο οποίος κατέφυγε στον φυγάδα Αλέξιο Γ’ Αγγελο, ο οποίος τον τύφλωσε. Οι Άγγελοι δεν ήσαν καθόλου… άγγελοι. Η δυναστεία τους επεσώρευσε πλείστα δεινά στην αυτοκρατορία. Οι Φράγκοι συνέλαβαν τον τυφλό Μουρτζουφλο στη Θράκη και τον θανάτωσαν στην Κωνσταντινούπολη.

Ενώ οι μάχες μαίνονταν μέσα στην Πύλη κι ενώ ο Μούρτζουφλος την είχε εγκαταλείψει, ο Πατριάρχης πρόφθασε κι έστεψε στην Αγία Σοφία αυτοκράτορα το στρατηγό Θεόδωρο Λάσκαρη. Αυτός,

βλέποντα; το μάταιο τον αγώνα, κατέφυγε στη Νίκαια, ακολουθούμενος από τον Πατριάρχη και πολλούς βυζαντινούς άρχοντες. Η Κωνσταντινούπολη. έρημη από υπερασπιστές. παραδόθηκε στη μανία των σταυροφόρων. Μεγάλο μέρος της πυρπολήθηκε, 2.000 άνθρωποι σφάχτηκαν την πρώτη ημέρα, ιερά λείψανα βεβηλώθηκαν, εκκλησίες μολύνθηκαν και απογυμνώθηκαν από κάθε πολύτιμο ανάθημα, έργα τέχνης καταστράφηκαν ή μεταφέρθηκαν στη Δύση, τεμαχίστηκε η Αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας και μιάνθηκε η ιερότητα του χοίρου της, σκυλεύτηκαν τα λείψανα του Ιουστινιανού και γενικά «ουδέν ανόσιον και ασεβές παρελείφθη», όπως λέγει ο Κων. Παπαρρηγόπουλος. Η χριστιανική Δύση εκείνες τις άγριες στιγμές θυμήθηκε το βάρβαρο εαυτό της. Οι πρώτοι κατακτητές δεν υστέρησαν σε αγριότητα και ασέβεια από τους δεύτερους, τους Τούρκους. Ο ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης θρηνεί με τα ακόλουθα λόγια το πάρσιμο της Πόλης:

Ώ πόλις. Πόλις, πόλεων πασών οφθαλμέ, άκουσμα παγκόσμιον, θέαμα ύπερκοσμιον, εκκλησιών γαλουχέ, ορθοδοξίας ποδηγέ, λόγων μέλημα, καλόν παντός ενδιαίτημα».

Οι συνέπειες της αλώσεως ήταν συγκλονιστικές και ο απόηχος τους διατηρείται ως σήμερα:

1. Η πρώτη άλωση προετοίμασε την οριστική ἀλωση. Ουσιαστικά οι σταυροφόροι εργάστηκαν για τους Τούρκους.

2. Η χριστιανική Δύση κηλίδωσε τους σκοπούς της με την κατάκτηση όχι της ισλαμοκρατούμενης Ιερουσαλήμ αλλά της χριστιανικής Κωνσταντινούπολης.

3.0 κορμός της Αυτοκρατορίας τεμαχίσθηκε σε μικρά Φραγκικά κι Ελληνικά κράτη.

4. Γεννήθηκε σφοδρό μίσος στις ψυχές των Ελλήνων, πράγμα που εξηγεί το γιατί απέτυχε η θρησκευτική πολιτική των Παλαιολόγων (πολιτική ενώσεως των δύο εκκλησιών).

Πρυτάνευσε η ανθενωτική πολιτική που εκφράστηκε με τα λόγια του Λουκά Νοταρά (πρωθυπουργός του Κωνσταντίνου I Παλαιολόγου): – «Κρειττότερον έν μέση τη πόλει ιδείν Φακτολιον Τουρκου ή καλΰπτραν λατινικήν»

5. Θησαυροί κι έργα τέχνης μεταφέρθηκαν από την Κωνσταντινούπολη στη Δύση. Τα 9/10 των έργων τέχνης και κοσμημάτων του Αγίου Μάρκου της Βενετίας είναι προϊόντα λεηλασίας.

6. Το ηθικό, ωστόσο του Ελληνισμού δεν εκάμφθη.

«Την ημέρα που έπεσε η Κωνσταντινούπολη, άρχισε κιόλας να γεννιέται το πνεύμα της αντιστάσεως και το όραμα της ανακαταλήψεώς της», γράφει η «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» της «Εκδοτικής Αθηνών» (τομ. Θ’, σελ. 41). Τότε. τον 13ο αιώνα κάνει την εμφάνισή του και το έμβλημα τον δικέφαλου αετού.

7. Η πρώτη άλωση από πολλούς ιστορικούς οροθετεί το τέλος της βυζαντινής ιστορίας. Συγκεκριμένα. οι κορυφαίοι βυζαντινολόγοι Άμαντος και Ζακυθηνός σταματούν στο σημείο αυτό την ιστορία τους. ενώ ο μεγάλος μας ιστορικός Απ. Βακαλόπουλος από το σημείο αυτό αρχίζει τη μνημειώδη «Ιστορία τον Νέου Ελληνισμού».

Το 1204 αποτελεί χρονολογία ορόσημο και για την ιστορία των Βουλγάρων. Διότι κατά το έτος αυτό ο Ιωαννίτζης στέφθηκε αυτοκράτορας από έναν παπικό «λεγάτο» (12 Νοεμβρίου) και παράλληλα ο αρχιεπίσκοπος Τιρνόβου αναγνωρίστηκε από τον πάπα πατριάρχης Βουλγαρίας.

[Αρχείο Σοφίας Φ.]