Επιμελεια: Μαργαριτα Πουρναρα

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ. O αγώνας ήταν πολυετής και πολυδάπανος. Χρειάστηκαν 17 ολόκληρα έτη για να ικανοποιηθεί το αίτημα των ιταλικών αρχών για την επιστροφή ενός από τα ωραιότερα αγγεία που σώζονται από τους αρχαίους χρόνους: Ο περίφημος κρατήρας του Ευφρονίου, από τους μεγαλύτερους τεχνίτες της Αθήνας στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα, αγοράστηκε το 1972 από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και γύρισε στη Ρώμη τον Ιανουάριο του 2008.

Στην Αθήνα

Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, το πολύτιμο έκθεμα μαζί με άλλα αρχαία αντικείμενα που επαναπάτρισαν οι Ιταλοί από αμερικανικά μουσεία, εκτέθηκε στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα. Η έκθεση είχε τίτλο «Νόστοι» και παρουσίαζε στο ελληνικό κοινό 74 επαναπατρισθείσες αρχαιότητες. Σήμερα, ο κρατήρας του Ευφρονίου εκτίθεται στη Βίλα Τζούλια στη Ρώμη, κανείς όμως δεν φαίνεται να του δίνει ιδιαίτερη σημασία. Οπως αναφέρει και σε προχθεσινό του άρθρο ο Μάικλ Κίμελμαν στους Τάιμς της Νέας Υόρκης: «Το μεγαλύτερο λάφυρο της Ιταλίας κατά της λεηλασίας αρχαιοτήτων δεν δείχνει να συγκινεί πολύ τους Ιταλούς», αποδίδοντας την έλλειψη ενδιαφέροντος στο γεγονός ότι τα ιταλικά ΜΜΕ έχουν δώσει μεγάλη έμφαση στο θέμα και η «υπερέκθεση» του αγγείου στη δημοσιότητα είχε μάλλον το αντίθετο αποτέλεσμα.

Το εξαιρετικής ομορφιάς αγγείο ζωγραφίστηκε από τον Ευφρόνιο, ο οποίος θεωρείται εμπνευστής της τεχνοτροπίας των λεγόμενων Πρωτοπόρων στην αττική αγγειογραφία. Ηταν οι πρώτοι αγγειογράφοι που απέδωσαν το ανθρώπινο σώμα σε διάφορες στάσεις ακολουθώντας ρεύματα που επικρατούσαν την ίδια εποχή στη γλυπτική. Ο Ευφρόνιος ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τη λεπτομερή απόδοση της μυολογίας στα σώματα που ζωγράφιζε και η αγάπη του για τη λεπτομέρεια έφτανε μέχρι την απόδοση των βλεφάρων στα μάτια των μορφών του. Ο κρατήρας αναπαριστά σκηνή του θανάτου του Σαρπηδόνα, όπως την περιγράφει ο Ομηρος στην Ιλιάδα. Ηταν ο γενναίος αρχηγός των Λυκίων, σύμμαχος των Τρώων που χτυπήθηκε θανάσιμα από τον Πάτροκλο. Τον νεκρό ήρωα μαζεύουν από τη μια πλευρά ο Θάνατος και από την άλλη ο Υπνος, πριν οι εχθροί σκυλεύσουν το σώμα του ενώ ο ψυχοπομπός Ερμής παρακολουθεί.

Ο πρώην διευθυντής του Μουσείου, Thomas Hoving το αγόρασε το 1972 έναντι του ποσού του 1.000.000 δολαρίων. Τότε θεωρήθηκε δικαίως από τον Τύπο και τους ειδικούς ότι επρόκειτο για ένα από τα σημαντικότερα αποκτήματα στην ιστορία του μουσείου. Ομως οι ιταλικές αρχές γρήγορα υποψιάστηκαν ότι το συγκεκριμένο αγγείο ήταν προϊόν λαθρανασκαφής και γρήγορα μπήκαν στον αγώνα για τη διεκδίκησή του.

Ενα νέο σχετικό βιβλίο, με τίτλο «Ο χαμένος κρατήρας: To επικό κυνήγι ενός ανεκτίμητου αριστουργήματος» που περιγράφει τη «μυθιστορηματική» διαδρομή του αγγείου. Το βιβλίο υπογράφει ο Βέρνον Σίλβερ, ένας σαραντάχρονος Αμερικανός που έκανε σχετική διδακτορική διατριβή στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το αγγείο ζωγραφίστηκε από τον Ευφρόνιο, διασώθηκε από τους Ετρούσκους που συνέλεγαν αρχαία ελληνικά αντικείμενα. Στη συνέχεια εξαφανίστηκε για χιλιάδες χρόνια κάτω από το χώμα και ανευρέθη από αρχαιοκάπηλους στην ιταλική πόλη Cerveteri, γνωστή για τους συλημένους αρχαίους τάφους του.

Οι Ιταλοί αρχαιοκάπηλοι –οι λεγόμενοι tombaroli– εντόπισαν κάποιους από αυτούς το 1971 και έτσι ήρθαν ξανά στο φως δύο αγγεία του Ευφρονίου, ο περίφημος κρατήρας αλλά και ένας πανέμορφος κύλικας που απεικονίζει τον Ηρακλή και τον Ανταίο.

Μέσα από τα γνωστά κυκλώματα αρχαιοκαπηλίας, το ένα από αυτά κατέληξε στη Νέα Υόρκη στις προθήκες του Μητροπολιτικού Μουσείου. Το άλλο δυστυχώς θρυμματίστηκε κατά λάθος από έναν Ελβετό αστυνομικό, ο οποίος πήρε μέρος στην επιδρομή των αρχών σε αποθήκες της Γενεύης. Εκεί έκρυβε την πολύτιμή του λεία ο Τζιάκομο Μέντιτσι, ο αρχαιοκάπηλος που έδινε μερικά από τα καλύτερά του κομμάτια στον Ρόμπερτ Χεχτ. Ηταν ο Αμερικανός έμπορος που πούλησε τον κρατήρα στο Μητροπολιτικό Μουσείο.

Διεκδικήσεις

Ο Βέρνον επισκέφθηκε το Cerveteri και βρήκε τον τελευταίο επιζώντα της ομάδας των αρχαιοκαπήλων που είχε εντοπίσει τον κρατήρα. Ο Φραντσέσκο Μπαρτόκι φύλαγε τσίλιες όσο οι υπόλοιποι άδειαζαν τους αρχαίους τάφους και σήμερα κατηγορεί τον Μέντιτσι ότι αγόραζε φτηνά από τους αρχαιοκάπηλους αλλά μεταπωλούσε ακριβά.

Η ιστορία του κρατήρα θα έπρεπε να θλίβει εμάς τους Ελληνες. Ενα ελληνικό αγγείο επαναπατρίστηκε στην Ιταλία, η οποία μας παραδίδει μαθήματα στον τομέα. Και σήμερα εκτίθεται στη Ρώμη και όχι στην Ελλάδα, που φαίνεται να έχει εξαιρετικά αργά αντανακλαστικά σε ό,τι αφορά το θέμα, αν εξαιρέσει κανείς την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα

http://www.kathimerini.gr/