Δημοσθένης και Μακεδόνες

Ο ρήτορας Δημοσθένης

Του Σαράντου Ι. Καργάκου

Αν δεν υπήρχαν οι ονειδιστικοί χαρακτηρισμοί του Δη­μοσθένη κατά του Φιλίππου – κυρίως, και του Αλεξάνδρου, δεν θα είχε εγερθεί ζήτημα της ελληνικότητας των Μακεδόνων. Όλοι οι αμφισβητητές στο Δημοσθένη στηρίζονται. Τα άλλα που προσκομίζουν είναι απλά συ­μπληρωματικά στοιχεία, που μόνα τους είναι χωρίς ιστο­ρική βαρύτητα. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τις ύβρεις του Δημοσθένη ως έκρηξη πολιτικού πάθους, που τον ωθεί στην παράφορα των ύβρεων και να κλείσουμε το ζήτημα. Οταν κάποιος υβρίζει, δεν κάνει οικονομία στις λέξεις. Αποκαλεί λοιπόν συχνά ο Δημοσθένης τον Φίλιππο Βάρβαρο γιατί ξέρει πως αυτό θα τον προσβάλλει, θα τον μειώσει. Αν όμως ο Φίλιππος ήταν βάρβαρος (ξένος) γιατί θα τον ενοχλούσε αυτός ο χαρακτη­ρισμός; Ακόμη με τον όρο αυτό, ο Δημοσθένης θέλει να παρου­σιάσει τον Φίλιππο σαν ξένο που επιβουλεύεται την ελευθερία της Ελλάδος για να συνενώσει ενα­ντίον του όλους τους Έλληνες. Στην πολιτική, ο σκοπός «αγιά­ζει» τα μέσα.

Αλλά το πόση εγκυρότητα έχουν οι χαρακτηρισμοί του Δημοσθέ­νη, φαίνεται από τις ύβρεις που εξαπολύει ο μεγάλος αντίπαλος του, ο Αισχίνης, ο οποίος αποκαλεί και τον Δημοσθένη Βάρβαρο! Συγκε­κριμένα, στον περίφημο λόγο «Περί Παραπρεσβείας» δύο φορές ακούγεται η προσβλητική φράση:«… και ταΰτα. ώ Δημόσθένης, έκ νομάδων Σκυθών το προς μητρός το γένος». (§78). Και παρακάτω: «Τα δε από μητρός (Δημοσθένης), Σκύθης, Βάρβαρος, Ελληνίζων τή φωνή (§172). Η πρώτη φρά­ση σημαίνει: Και λες,αυτά Δημοσθένη, ενώ από τη μεριά της μητέρας σου, το γένος σου κατάγεται από Σκύθες νομάδες». Και η άλλη: “Από τη μεριά της μητέρας του ο Δημοσθένης είναι Σκύθης. Βάρβαρος, που χρησιμοποι­εί ελληνική γλώσσα!”

 Η μητέρα του Δημοσθένη Κλεοβούλη ήταν κόρη του Γύλωνος, που είχε εγκατασταθεί στην Ταυρική Χερσόνησο (Κριμαία). Αλλ’ ερωτώ, αποτελούν σταθερό έδαφος για επιστημο­νική θεμελίωση ιστορικών θεωριών οι ύβρεις; Με αυτό δεν θέλω να παρακάμψω το μοναδικό «ντοκουμέντο» που με ένδειξη παραπομπής κομίζει ο κ. J.B. Απενα­ντίας θα προσκομίσω χρονολογικά όλες τις ύβρεις του Δημοσθένη για να βγουν τ’ αναγκαία συμπεράσματα. Προηγουμένως όμως θέλω, για να μη νομισθεί ότι ο με­γάλος ρήτορας ήταν ένας κοινός υβριστής, να εξετά­σω τη σημασία της διάστασης Δημοσθένη-Φιλίππου, που αντανακλούσε grosso modo τη διάσταση των δη-μοκρατούμενων νοτίων ελληνικών πόλεων προς το μο-ναρχοκρατούμενο ελληνικό Βορρά. Ένα στοιχείο είναι ότι οι Έλληνες έκαναν πολιτική πόλεων. Είχαν αντίλη­ψη πολιτοκεντρική. Η πόλη ήταν το κέντρο όλων των πολιτικών ενεργειών. Με άλλα λόγια, η Αθήνα, η Σπάρ­τη, η Θήβα ήταν πόλεις που είχαν κρότος. Αντίθετα, η Μακεδονία ήταν κράτος που είχε πόλεις αλλ’ όχι τόσο σημαντικές, που να προσδιορίζουν αυτές την πολιτική ζωή. Έτσι στο πολιτοκεντρικό δημοκρατικό σύστημα των νοτίων Ελλήνων αντιτάσσεται το κρατικοκεντρικό μοναρχικό σύστημα των Βορείων Ελλήνων. Αρα η αντί­θεση του Δημοσθένη προς τον Φίλιππο δεν ήταν φυλετική, όπως διαδίδουν οι Σκοπιανοί και οι συνηγοροι τους. ήταν πολιτική. Αν ο Φίλιππος οραμαρίσθηκε το Μεγάλο Κράτος, ο Δημοσθένης, γαλουχημένος με άλλα πολιτικά ιδεώδη, οραματίστηκε τον Μεγάλο Άνθρωπο, “τον ελεύθερον εν δικαιοσύνη”. Τον πολίτη, όχι τον υπήκοο. Το εμπρόσωπο κι όχι απρόσωπο πολιτικό ον. Γι αυτό έμεινε πιστός στην ιδέα του «Αθηναϊσμού». Μόνο η Αθήνα του έδινε τότε κάποιες εγγυήσεις για το κράτος των Ελευθέρων Πολι­τών.

Ο Δημοσθένης δεν απέστεργε την ιδέα του Πανελληνισμού. Έδινε όμως σ’ αυτήν πολιτιστική σημασία. Ο Φίλιππος ρεαλιστικότατα πολιτική. Ο Δημοσθένης από τον 4ο π.Χ. αιώνα οραματίζεται μια ομοσπονδία πόλεων με δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης. Αντίθετα, ο Φίλιπ­πος προσέΒλεπε σε μια ενότητα των Ελλήνων με τη χρησιμοποίηση παντός μέσου. Ήταν ένας Μακιαβέλλι που δεν έγραφε, έπραττε. Αρα. η σύγκρουση Δημοσθένη-Φι­λίππου δεν ήταν σύγκρουση φυλετική αλλά σύγκρουση οραμάτων. Ωστόσο, παρά τα ευγενή οράματα, δεν απέ­φυγαν και οι δυο τα ευτελή μέσα. Αλλωστε έκαναν πολι­τική κι όχι θρησκευτικό κήρυγμα. Η Μακεδονία και ο Φί­λιππος, mutatis mutandis, ήτανό,τι η Πρωσσία και ο Βίσμαρκ που ένωσαν τη Γερμανία. Αν ο Βίσμαρκ περίμενε να ενώσει τη Γερμανία με το υπέροχο Σχέδιο Αιώνιας Ει­ρήνης του Καντ. θα έπρεπε να έχει και αιώνια ζωή. Οι πολιτικοί όμως που δημιουργούν αιώνιο έργο, είναι αυ­τοί που ξέρουν ότι η ζωή είναι σύντομη κι ο χρόνος τρέ­χει.

Ας έλθουμε τώρα στο «συγκλονιστικό»» ντοκουμέντο που παραθέτει ο J.B.:

«… Όχι μόνο μη Έλληνα και χωρίς συγγένεια με τους άλ­λους Έλληνες αλλα ούτε καν βάρβαρο από κάποιο μέρος που θα μπορούσε να κατονομαστεί με κάποια τιμή αλλά σαν ένα βρωμερό μασκαρά από τη Μακεδονία, αη’ όπου δεν είναι δυνατόν ν’ αγοράσει κανείς ούτε καν αξιοπρε­πή δούλο» (Τρίτος Φιλιππικός. 31). Αλλά ας δούμε τι λέει ο ίδιος ο Δημοσθένης: «Ου μόνον ουχ Έλληνος όντος ουδέ προσήκοντος ουδέν τοιςΈλλησιν, αλλ’ ουδέ βαρβάρου εντευθεν οθεν καλόν ειπείν, αλλ’ ολέθρου Μακεδόνος, όθεν ουδ’ ανδράποδον πριετο τις αν πότε» (Κατά Φιλίππου Γ’ 31),

Μετάφραση: Ενώ αυτός όχι μονάχα Έλληνας δεν είναι, ούτε έχει τίποτα κοινό με τους Έλληνες, αλλ’ ούτε καν καλής προελεύσεως Βάρβαρος είναι, αλλ’ ολέθριος Μα­κεδόνας, από τη χώρα του οποίου ούτε δούλο δεν θα μπορούσε ν’ αγοράσει κανείς.

Ο αναγνώστης αξίζει να προσέξει ότι ο κ. J.B. διαπράτ­τει μια επιστημονική απρέπεια. Μεταφράζει το «ολέθρου Μακεδόνος», που είναι όντως ένας Βαρύς χαρακτηρι­σμός, με τη φράση “pestilent knave from Macedonia”. Pestilent σημαίνει λοιμώδης, δηλητηριώδης, μιασματικός. To knave σημαίνει κατεργάρης, απατεώνας. Ποια αντιστοιχία έχουν αυτά με το πρωτότυπο; Συνιστούν, ναι ή όχι επιστημονική knavery; Ουδείς Έλληνας ερευνητής αρνήθηκε ότι το απόσπασμα αυτό, λόγω της λεκτικής σφοδρότητας του, αφήνει υπόνοιες για εθνικό διαχωρι­σμό Ελλήνων και Μακεδόνων. Ούτε εξάλλου απουσιάζει από κανένα ελληνικό ιστορικό σύγγραμμα και στο πρω­τότυπο και σε μετάφραση. Εκείνο, πάντως, που φαίνε­ται ν’ αγνοεί ο κ. J.B. είναι η Ψυχολογία της Γλώσσας. Π.χ. μια λέξη που σημαίνει κάτι συγκεκριμένο, σε μια ει­δική περίπτωση, τη χρησιμοποιούμε με άλλο νόημα. Π.χ. όλοι ξέρουμε τι σημαίνει ιστορία. Αλλά πρέπει να γνωρί­ζεις την ψυχολογία της γλώσσας του Έλληνα για να κα­ταλάβεις τη φράση «θα έχουμε ιστορίες», δηλαδή μπλε­ξίματα, καβγάδες κ.λπ. Όλοι ξέρουμε τι σημαίνει πολιτι­κή, αλλά λίγοι ξέρουν ότι στη μεσαιωνική Ελληνική γλώσ­σα πολιτική εσήμαινε την πόρνη! Πάντως, ο κ. J.B. ως Κροάτης θα γνωρίζει ασφαλώς το πώς συνέβη κάποτε το εθνικό όνομα Cravate (=Κροάτης) να σημαίνει κρα-βάτα-γραΒάτα. Δηλαδή λαιμοδέτης! Συνεπώς για να κατανοήσουμε σε Βάθος τη φράση του Δημοσθένη, πρέπει να ξέρουμε την ψυχολογία της γλώσ­σας, που σημαίνει ότι πρέπει σε σχέση με τον Φίλιππο να παρακολουθήσουμε τις ψυχολογικές μεταπτώσεις ή αναστατώσεις που του δημιουργεί η πολιτική του Φιλίπ­που. Ξεκινάμε με μία παρατήρηση: από τους εννέα λό­γους που εξεφώνησε ο Δημοσθένης εναντίον του Φιλίπ­που, μόνο σε τρεις (3) αποκαλείται ο Φίλιππος Βάρβα­ρος. (Το ψήφισμα που βρίσκεται στον «Περί Στεφάνου» λόγο είναι μεταγενέστερη προσθήκη). Αλλ’ ας πάρουμε τους λόγους από την αρχή:

1. Στον Α’ «Κατά Φιλίππου» που εκφωνεί, όταν ο Βασιλιάς της Μακεδονίας είχε φθάσει ως τις Θερμοπύλες και επι­πλέον απειλούσε να αποκόψει την Αθήνα από τις συμ­μαχικές πόλεις της Θράκης και του Ευξείνου, ο Δημοσθένης χρησιμοποιεί σκληρή γλώσσα αλλά πουθενά δεν τον αποκαλεί Βάρβαρο. Επίσης ούτε στον Α’ ούτε στον Β’ Ολυνθιακό.

 

Μέγας Αλέξανδρος και Διογένης

2. Για πρώτη φορά Βάρβαρος αποκαλείται ο Φίλιππος στον Γ’ Ολυνθιακό Γ.16: «Ουκ εχθρός, ουκ έχω τά ημέτερα, ου βάρβαρος, ουχ ο,τι αν ειποι τις» (=Δεν είναι εχθρός, δεν κατέχει τα δικά μας, δεν είναι Βάρβαρος κι ό,τι πει κα­νείς γι’ αυτόν). Η τελευταία φράση («ό,τι κι αν πει κανείς») φανερώνει ότι και η προηγούμενη λέξη «βάρβαρος» χρη­σιμοποιείται ως ύβρις και όχι ως εθνικός προσδιορισμός. Ο Δημοσθένης εδώ στιγματίζει τη διαγωγή και όχι την καταγωγή του Φιλίππου.

3.  Το 346 π.Χ. ο Δημοσθένης εκφωνεί τον «Περί Ειρήνης». Ήδη ο Φίλιππος έχει καταλάβει την Ολυνθο, έχει συντρίψει τους Φωκείς κι έχει γίνει μέλος της δελφικής αμ­φικτιονίας. Κι όμως τώρα που η απειλή ήταν αμεσώτερη. ο Δημοσθένης στο λόγο του δεν λέγει τίποτα περί βαρβαρότητας του Φιλίππου. Κι όντως ήταν θαυμάσια ευκαιρία να καταγγείλει στο πανελλήνιο ότι ένας Βάρ­βαρος έγινε μέλος της αμφικτιονίας, στην οποία μόνον Έλληνες συμμετείχαν. Ο λόγος που δεν το έκανε είναι απλός: ήξερε ότι όλοι οι Έλληνες ήξεραν ότι ο Φίλιππος δεν ήταν Βάρβαρος.

4. Το 341 π.Χ. ο Δημοσθένης εκφωνεί τον «Περί των εν Χερσονήσω» λόγο, που αποτελεί πολεμικό κάλεσμα εναντίον του Φιλίππου Ούτε κι εδώ αποκαλείται ο Φίλιππος «βάρβαρος». Κι όμως ο Δημοσθένης μόλις είχε επιστρέψει από την Μακεδονία, όπου είχε πάει ως πρέσβυς κι έμεινε τρεις μήνες. Συνεπώς, είχε τη δυνατότητα να γνωρίσει τη γλώσσα, τα ήθη και έθιμα των Μακεδόνων. Εάν διεπίστωνε ότι πρόκειται περί Βαρβάρων, γιατί θα έχανε τέτοια θαυμάσια ευκαιρία για να το εκφωνήσει;

 5. Ενα χρόνο αργότερα εκφωνεί τον «Περί της παραπρεσβείας”, λόγο κι ενώ εξαπολύει δριμείς χαρακτηρι­σμούς κατά του Φιλίππου, πάλι δεν λέει τίποτα περί βαρ­βαρισμού. Ο λόγος αυτός είναι δικανικός και στρέφεται κατά του Αισχύνη, που ήταν αρχηγός του «Μακεδονικού κόμματος» στην Αθήνα. Στόχος του είναι να δείξει τον οπορτουνισμό και πολιτικό αμοραλισμό του Αισχίνη, και επισημαίνει τις αντιφάσεις του. Συγκεκριμένα λέγει για τον Αισχίνη (§ 305): Βάρβαρον τε γάρ πολλάκις και αλάστορα τον Φίλιππον αποκαλών εδημηγόρει (=Αγόρευε ενώ­πιον του λαού αποκαλώντας τον Φίλιππο βάρβαρο και ολέθριο». Τώρα όμως ο Αισχίνης τον αποκαλεί «ελληνικώτατον ανθρώπων» και «Φιλαθηναιότατον»! (§ 308). Με το ρητορικό αυτό τέχνασμα ο Δημοσθένης προσπαθεί να εκθέσει τον Αισχύνη και στα μάτια των Αθηναίων και στα μάτια του Φιλίππου.

6. Τέλος στον «Γ’ κατά Φίλιππου» υπάρχει η φράση στην οποία παραπέμπει και την οποία μεταφραστικό αλλοιώ­νει ο J.B. Στο λόγο αυτό. που εκφωνήθηκε το 341 (τρία χρόνια πριν από τη μάχη της Χαιρώνειας), ο Δημοσθέ­νης βλέπει με απελπισία την πανταχού κυριαρχία του Φι­λίππου, έχει χάσει τον έλεγχο των λόγων του, αντιμετω­πίζει τον Φίλιππο σαν μονομάχος και χρησιμοποιεί εναντιον του τις χειρότερες ύβρεις. Αυτός ο λεκτικός παροξυσμός και α λεκτικά λογχίσματα αποκοπούν σε τούτο: Να προσβάλουν τον Φίλιππο προσωπικά και γενικότερα την χώρα του. Αυτό φαίνεται και στην φράση του αρχαίου σχολιαστή του Δημοσθένη που εξετάζοντας τον χαρακτηρισμό βάρβαρος στον Γ’ Ολυνθιακό, 16, γράφει:

“Υβρίσαι τούτον (Φίλιππον) βουλόμενος (Δημοσθένης) καλείν βάρβαρον, επεί , εί το αληθές σκοπήσει, ευρήσει αυτόν Ελληνα Αργείον και από Ηρακλέους το γένος καταγόμενον, ως πάντες οι ιστορικοί μαρτυρούσι” (=Επειδή ο Δημοσθένης θέλει να υβρίσει τον Φίλιππο, τον αποκαλεί βάρβαρο. Όμως αν ήθελε αληθινά να ερευνήσει, θα βρει ότι αυτός είναι Έλληνας Αργείος, καταγόμενος απο το γένος του Ηρακλή, όπως βεβαιώνουν όλοι οι Ιστορικοί)

Προσωπικά δεν μου αρέσουν οι εύκολες ερμηνείες. Ο στόχος του Δημοσθένη είναι πολιτικός, με την έννοια ότι θέλει να συντρίψει τον Φίλιππο με κάθε μέσο. Βλέπει τον Μακεδόνα μονάρχη ως εχθρό της Ελληνικής ελευθερίας, δηλαδή της αυτονομίας των Ελληνικών πόλεων. Για αυτό με την τελευταία φράση θέλει να τον παρουσιάσει στα μάτια των άλλων Ελλήνων όντως σαν ξένο και τους Μακεδόνες σαν ξένους, που επιβουλεύονται την Ελληνική ανεξαρτησία, ώστε να πετύχει μια πανελλήνια συμμαχία εναντίον τους. Είναι τόσο το πάθος του, που δεν διστάζει να συστήσει στους Αθηναίους σύμπραξη με τους Πέρσες κατά του Φιλίππου “Οίμαι δειν υμάς πρεσβείαν εκπέμπειν, ήτις τω βασιλεί διαλέγεται και την αβελτερίαν αποθέσθαι, δι ην πολλάκις ηλαττώθητε, “ο δε βάρβαρος και ο κοινός άπασιν εχθρός” και πάτα τα τοιαύτα” (Φίλιπ. Δ’33-34)

που σημαίνει:

“Νομίζω ότι πρέπει σεις να στείλετε πρεσβεία (στους Πέρσες). η οποία θα συνομιλήσει με τον Πέρση Βασιλιά και ν’ αφήσετε κατά μέρος την ανόητη φράση “ο βάρ­βαρος και ο κοινός εχθρός όλων και όλα τα σχετικά”. Έτσι ο Δημοσθένης απαλλάσει τον Πέρση βασιλιά απο την ιδιότητα του Βαρβάρου και την προσδίδει στον Φίλιππο,  τον οποίο επιπροσθέτως αποκελί “ληστή των Ελλήνων” και παρακαλεί τους θεούς να τον εξολοθρεύσουν (“οίπερ αυτόν εξολέσειαν”).

Η πεί­ρα την οποία απεκόμισε ο κ. J.B. από τον πρόσφατο εμφύλιο πό­λεμο στη Γιουγκοσλαβία, θα τον εδίδαξε ηως όταν ένας λαός εμπλέκεται σε εμφύλια διαμάχη, εύκολα κάθε μία παράταξη μπο­ρεί να αρνηθεί την εθνικότητα της άλλης. Είναι σωστό να βγάλουμε ιστορικά συμπεράσμα­τα από τους λεκτικούς μύδρους που εξαπολύουν οι Σέρ­βοι κατά των Κροατών σε ώρα πολέμου και προσφάτως οι Σέρβοι της Βοσνίας κατά των Σέρβων Βελιγραδίου και μάλιστα κατά του Μιλόσεβιτς; Ποια συμπεράσματα εθνο­λογικό μπορεί να βγάλει ο ιστορικός από τις ύβρεις των Ελλήνων εναντίον Ελλήνων κατά τη διάρκεια του Εμφυ­λίου πολέμου 1944-1949: Στην περίοδο αυτή γενικά για τους Αριστερούς είχε καθιερωθεί υβριστικά η προσω­νυμία «ΕαμοΒούλγαροι» (ΕΑΜ ήταν η κύρια αντιστασια­κή οργάνωση της Αριστεράς»).

Οικονομικός Ταχυδρόμος 30 Ιανουαρίου 1997

 

Related posts:

• Σκόπια - Η Επιτομή της Υποκρισίας
• Οι Σκοπιανοί θα κατασκευάσουν μνημείο για τους αρχαίους Μακεδόνες στην Αυστραλία
• Εορτασμοί για την απελευθέρωση της Καστοριάς - Μητροπολίτης Μεσσηνίας : "Κάποιοι επιβουλεύονται...