Η Βεργίνα της λάμψης, της ευθύνης και των παθών

Χωρίς τόση λάμψη χρυσού, όση είχαν ανακοινώσεις παλαιότερων ετών, αλλά με πληθώρα πληροφοριών για την καλύτερη κατανόηση των διαφόρων φάσεων του τρόπου ζωής στη Μακεδονία και τη Θράκη, ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της 23ης επιστημονικής συνάντησης αρχαιολόγων. Και σε αυτήν έγιναν αισθητές κάποιες υποβόσκουσες εντάσεις μεταξύ αρχαιολόγων, με έμφαση κυρίως στο ανασκαφικό έργο στη Βεργίνα. Όμως αρκετοί επιστήμονες τις χαρακτήρισαν δημιουργικές αντεγκλήσεις, που αποτελούν ζητούμενο κάθε συνεδρίου.

Της Ρένας Ακριτίδου

“Έχουμε πολλή δουλειά. Και η κ. Δρούγου και εγώ πρέπει να δώσουμε ό,τι δεν προλάβαμε όλα αυτά τα χρόνια”, αναφέρει στη “Θ” η

καθηγήτρια Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ και ευρωβουλευτής Χρυσούλα Σαατσόγλου-Παληαδέλη. Η ίδια και οι καθηγητές Στέλλα Δρούγου και Παναγιώτης Φάκλαρης είχαν διατελέσει μαθητές του καθηγητή, το όνομα του οποίου συνδέθηκε με τα λαμπρά ευρήματα της Βεργίνας. “Είναι μεγάλο, ασήκωτο βάρος ο τίτλος της μαθήτριας ή διαδόχου του Ανδρόνικου”, λέει η κ. Παληαδέλη. “Όμως πρόκειται για μεγάλο δάσκαλο, θα είναι κουτό να τον απαρνηθούμε. Επίσης ο καθένας από μας γράφει, υπογράφει τις απόψεις του και με βάση αυτό κρίνεται. Μεγάλη μας υποχρέωση είναι να κλείσουμε ενότητες, να δημοσιεύσουμε ευρήματα που δεν δημοσιεύτηκαν κατά πως θα ’πρεπε, ώστε να είναι στη διάθεση όλων των επιστημόνων”.

«Η ΒΕΡΓΙΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ»
Απαντώντας στο ερώτημα αν οι αρχαιολόγοι της Βεργίνας σήκωσαν δυσανάλογο βάρος λόγω των εξελίξεων αναφορικά με την ονομασία των Σκοπίων, η κ. Παληαδέλη δεν κρύβει ότι η πίεση ήταν μεγάλη. Όχι από την πολιτεία, όπως διευκρινίζει, αλλά από μία ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε για τους τάφους της Βεργίνας. “Αν είχαμε δει σλαβικές επιγραφές, θα λέγαμε τι να κάνουμε, αυτά βρήκαμε. Δεν υπήρχε περίπτωση να κρύψουμε το επιστημονικό δεδομένο. Όμως δυστυχώς υπάρχει ένα πρόβλημα. Η Βεργίνα χρησιμοποιήθηκε. Οι τρόποι με τους οποίους χειρίστηκε το θέμα μία ομάδα, που ταυτίστηκαν με εθνικοπατριωτικούς, υπερβολικούς τόνους, μας προκαλούν αμηχανία. Οι χειρισμοί αυτοί, που καταγράφηκαν στην Ευρώπη, δεν έπεισαν για το κομμάτι που αφορά το δίκιο μας. Και μας οδηγούν συχνά στη σιωπή, για να μην ταυτιστούμε με ‘κορόνες'”. Σε πρόσφατη παρέμβασή της στην ολομέλεια του ευρωκοινοβουλίου η κ. Παληαδέλη επισήμανε μεταξύ άλλων ότι έχει δημιουργηθεί ψευδής εικόνα για τις προθέσεις των Ελλήνων: “Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι οι Έλληνες δεν είναι ούτε εθνικιστές ούτε επεκτατικοί. Το μόνο που κάνουν είναι να αντιστέκονται στη χρήση ενός ονόματος, που είναι μέρος της αρχαίας ιστορικής (και αρχαιολογικής) τους παράδοσης”.

ΑΓΟΡΑ ΑΙΓΩΝ
Αναφορικά με τις ανασκαφές στην Αγορά των Αιγών, δηλώνει πως “τα ευρήματα των τελευταίων δύο χρόνων ήταν εντελώς αναπάντεχα στη θέση όπου βρέθηκαν. Είχαμε έκπληξη πάλι. Είναι σφραγισμένα. Είναι βασιλικά”. Πρόκειται για δύο ταφικά σύνολα στην καρδιά της αρχαίας πόλης, που χρονολογούνται στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Από την αρχή οι επιστήμονες είχαν υποθέσει πως το πρώτο ταφικό σύνολο θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον Ηρακλή, γιο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Βαρσίνης, που δολοφονήθηκε με εντολή του Κασσάνδρου, ενώ ανέβαινε στη Μακεδονία, για να αναλάβει ως τελευταίος Τημενίδης το μακεδονικό θρόνο. Νεότερα ευρήματα- μία ασημένια τεφροδόχος υδρία και ένας εξαιρετικά σπάνιος ασημένιος αμφορέας- ενισχύουν τα αρχαιολογικά δεδομένα. «Όλα αυτά», προσθέτει η κ. Παληαδέλη, “οδηγούν σε μία μαρτυρία του Ιουστίνου, μεταγενέστερου ιστορικού: ‘ο Ηρακλής να σκοτωθεί στα κρυφά μαζί με τη μητέρα του τη Βαρσίνη και οι σοροί τους να καλυφθούν με χώμα, ώστε να μην υπάρχει τάφος που να προδίδει τη δολοφονία τους’. Όλο αυτό που καταγράψαμε αντανακλάται σε αυτή τη μαρτυρία… Το καινούργιο είναι ότι έχουμε και δεύτερη ταφή. Κάτι που το υποπτευόμασταν”.

ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ
“Βιοτεχνίες και βιοτεχνικά προϊόντα στην αρχαία πόλη των Αιγών” αφορούσε η εισήγηση της Στέλλας Δρούγου. Τα ευρήματα των πρώτων ρωμαϊκών χρόνων αποκαλύπτουν “επιχειρηματική” δράση και μετά την πτώση των Αιγών με μικρές βιοτεχνίες γυαλιού και επεξεργασίας μετάλλου.
“Η αναφορά του ονόματος της Βεργίνας παραπέμπει αμέσως στους λαμπρούς μακεδονικούς τάφους στην εποχή της ακμής… Όμως η πόλη των Αιγών και οι κάτοικοί της ακολούθησαν την τύχη όλων των πόλεων του μακεδονικού βασιλείου. Οι πόλεις συρρικνώθηκαν, ωστόσο οι μικρές κοινότητες των ανθρώπων που απέμειναν στον τόπο τους ανέπτυξαν δραστηριότητες μικρών βιοτεχνιών. Το τέλος των αυτοκρατοριών δεν σημαίνει απαραίτητα και το τέλος των λαών”, τόνισε.

ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΕΙΧΗ
Ο υπεύθυνος της πανεπιστημιακής ανασκαφής ακρόπολης και τειχών Βεργίνας, καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας Π. Φάκλαρης, ανέφερε στην εισήγησή του πως πρόκειται για ένα από τα καλύτερα διατηρημένα τμήματα οχύρωσης που σώζονται στην κυρίως Μακεδονία. Ο καθηγητής ανάγει τα ευρήματα στην εποχή του Κασσάνδρου, εκτίμηση την οποία εμφανίστηκαν να αμφισβητούν ή να αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη ορισμένοι αρχαιολόγοι. Μετά την παρουσίαση η Αγγελική Κοτταρίδου διατύπωσε αρκετές ερωτήσεις, μία εκ των οποίων αφορούσε νομίσματα που χρησιμοποιεί ο καθηγητής, για να χρονολογήσει.

ΑΝΑΚΤΟΡΟ
Η ίδια η κ. Κοτταρίδου παρουσίασε νέα δεδομένα σχετικά με το ανάκτορο του Φιλίππου Β’ στις Αιγές, το οποίο μάλιστα χαριτολογώντας είχε χαρακτηρίσει “Μέγαρο Μαξίμου” της τότε εποχής.
“Μελετώντας το ανάκτορο νομίζω ότι βρήκαμε τη λύση στο αίνιγμα της εγκατάλειψης των Αιγών”, ανέφερε μεταξύ άλλων. “Όπως έχω επισημάνει και παλιότερα, τα ευρήματα δείχνουν ότι το άστυ καταστρέφεται ξαφνικά τον 1ο μεταχριστιανικό αιώνα και εγκαταλείπεται. Η αιτία μέχρι τώρα παρέμενε ασαφής, αλλά τα πλούσια σε μικροαντικείμενα και κεραμική ύστατα στρώματα καταστροφής μαρτυρούν ότι οι κάτοικοι έσπευσαν να φύγουν, χωρίς να πάρουν πολλά πράγματα μαζί τους και δεν γύρισαν ποτέ. Το ανάκτορο, όπως έχουμε πει, καταστρέφεται από φωτιά, όπως και η πόλη, μετά τη μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.)… Τον 1ο αι. μ.Χ. είχε ήδη αρχίσει η αποδόμηση του λίθινου τοιχοβάτη της νότιας πτέρυγας. Τότε συνέβη μία τρομακτική κατολίσθηση. Η πλαγιά των Πιερίων μετακινήθηκε και τεράστιοι όγκοι χώματος αποσπάστηκαν, έσπρωξαν και εν τέλει κατάχωσαν τα ερείπια του μνημείου… Το τρομακτικό φυσικό φαινόμενο, που ταρακούνησε το εξαιρετικά δυνατό και καλοθεμελιωμένο ανάκτορο, φαίνεται πως ρήμαξε το άστυ των Αιγών”.

Π. ΦΑΚΛΑΡΗΣ “Δεν ξέρω ποια πόλη σκάβω”
Ο κ. Φάκλαρης έχει ταράξει τα νερά εδώ και χρόνια, αμφισβητώντας ότι στη Βεργίνα βρίσκονται οι αρχαίες Αιγές. “Εγώ δεν γνωρίζω σε ποια πόλη σκάβω 32 χρόνια”, επανέλαβε και προχθές.
“Είναι η άποψη του κ. Φάκλαρη. Είναι καθ’ όλα σεβαστή, ωστόσο δεν τη συμμερίζεται η πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας. Υπάρχουν άλλοι ερευνητές που έχουν διαφορετική”, ανέφερε ο καθηγητής προϊστορικής αρχαιολογίας του ΑΠΘ Στ. Ανδρέου. “Πρέπει να έχει κανείς υπόψη του, όταν μιλούμε για το παρελθόν, ότι δεν υπάρχουν αναμφισβήτητες αλήθειες. Υπάρχει περίπτωση μία άποψη να ανατραπεί. Η επιφύλαξή του είναι περισσότερο δημιουργική παρά προβληματική. Οι επιφυλάξεις αποτελούν ερεθίσματα, για να ψάξει κανείς περαιτέρω. Δεν είμαι ειδικός σε αυτήν την περίοδο, αλλά στο βαθμό που ακούω τις υπόλοιπες συζητήσεις είναι μία άποψη, που δεν είναι η κρατούσα”.
“Πιστεύω ακράδαντα ότι η επιστήμη πρέπει να είναι μακριά από οποιαδήποτε σκοπιμότητα και πολιτική, γιατί διαφορετικά παύει να είναι επιστήμη”, τονίζει και ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Μιχαήλ Τιβέριος, ο οποίος θεωρεί ότι οι Σκοπιανοί χρησιμοποιούν κατά κόρον προπαγανδιστικές ανακρίβειες, όμως επισημαίνει πως “ίσως έχουμε κάνει λάθη και εμείς”. Εκτιμά ότι έπειτα από χρόνια αντιμετώπισης της προπαγάνδας του Τίτο “από τα γραφεία”… “κατά τη δεκαετία του ’80 ο Καραμανλής βρήκε ευκαιρία να κερδίσει η χώρα μας χαμένο χρόνο, βάζοντας προμετωπίδα τα βήματα του Ανδρόνικου. Ήταν πολύ μεγάλη ανακάλυψη. Με κανέναν τρόπο δεν θέλω να πω ότι ενσυνείδητα ο Ανδρόνικος εξυπηρετούσε πολιτικές σκοπιμότητες. Πολιτικοί έβγαζαν και βιβλία, γεμάτα λάθη και ανακρίβειες”.

Εαρινή σύναξις των αρχαιολόγων
Εξαιρετικά επιτυχημένο θεσμό και μοναδικό στον ελληνικό χώρο θεωρεί τις ετήσιες συναντήσεις για το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Μιχαήλ Τιβέριος, υπογραμμίζοντας τη σημασία της δημοσίευσης εξελίξεων σχετικά με τις ανασκαφές. Διαφορετικά, όπως ανέφερε στη «Θ», «η μάνα γη είναι ο καλύτερος φύλακας των αρχαιοτήτων».
“Στα 23 χρόνια που πραγματοποιείται το συνέδριο ήταν και μία περίοδος κοσμογονίας σε ό,τι αφορά πληροφορίες για το παρελθόν της Μακεδονίας και της Θράκης. Μέχρι τις αρχές του ’80 οι πληροφορίες μας ήταν πάρα πολύ λίγες. Έχουν πληθύνει σε απίστευτο βαθμό. Σε αυτό έχουν συντελέσει και το συνέδριο και η έμφαση στην έρευνα στην περιοχή αλλά και τα μεγάλα έργα”, αναφέρει ο κ. Ανδρέου, καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ. Τον ρωτάμε αν θεωρεί μόνο ευκαιρία τα μεγάλα έργα ή μοιράζεται την ανησυχία πως στην πορεία τους κινδυνεύουν αρχαιότητες. “Είναι και ευκαιρία και πρόβλημα”, απαντά. “Ευκαιρία, γιατί σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει η δυνατότητα έρευνας σε μεγάλη έκταση. Ωστόσο, επειδή το θεσμικό πλαίσιο είναι πάρα πολύ ελλιπές, στη συντριπτική τους πλειονότητα τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών μένουν δυστυχώς αναξιοποίητα, διότι η χρηματοδότηση σταματά συνήθως στο επίπεδο της ανασκαφής. Ενώ για κάθε ανασκαφή χρειάζεται διπλάσιος χρόνος, ίσως απαιτείται περισσότερος για τη μελέτη, τη συντήρηση και τη δημοσίευση, ώστε η γνώση να γίνει πιο ουσιαστική. Πολλές φορές η περίοδος της μελέτης μάς δίνει πληροφορίες πιο εντυπωσιακές και ουσιαστικές από αυτές της ανασκαφής. Για παράδειγμα στην τελευταία ανακοίνωση για την ανασκαφή της Τούμπας παρουσιάσαμε στοιχεία για τις ταφές. Κάποια από αυτά τα είχαμε βρει πριν από χρόνια. Προστέθηκαν καινούργια. Τώρα που είχαμε τη δυνατότητα να μελετήσουμε συνολικά, το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό. Ο όγκος των πληροφοριών που προκύπτει από τις ανασκαφές είναι πολύ μεγάλος, αλλά, για να αξιοποιηθούν, χρειάζονται μελέτη και συντήρηση των ευρημάτων. Και χρηματοδότηση και προσωπικό που θα κάνει αυτή τη δουλειά. Χρηματοδότηση γι’ αυτό το μέρος της έρευνας στην ουσία δεν υπάρχει. Και αυτό είναι απώλεια. Θα μπορούσε να πει κανείς καλύτερα να μην είχε γίνει η ανασκαφή”. 
Την ευχή να έχουμε τύχη να μην πέσουμε σε σημαντικά μνημεία κατά την κατασκευή του μετρό Θεσσαλονίκης εκφράζει ο καθηγητής Μιχαήλ Τιβέριος. Είχε θεωρήσει σκάνδαλο τον αρχικό σχεδιασμό του, που όριζε να περάσει το μετρό κάτω από έξι μέτρα. Τώρα “μόνο στους σταθμούς θα συναντήσουμε αρχαία. Βαρδάρη, Αγία Σοφία, Συντριβάνι… Θα καταστραφούν αρχαία, είναι αναγκαίο κακό”. Όμως “θα ’χουμε και σημαντικά κέρδη. Η εμπειρία από την Αθήνα ευτυχώς θα μεταφερθεί εδώ”, λέει, αναφερόμενος στη μεταφορά ευρημάτων, που εκτίθενται σε σταθμούς.
Ρωτάμε τους καθηγητές αν η φετινή συνάντηση πέρα από πληροφορίες ανέδειξε ανησυχίες και προβλήματα. “Να πάρουμε τη δική μου ανασκαφή”, απαντά ο κ. Τιβέριος. “Με 5.000 ευρώ έγινε. Ήταν τα χρήματα για τους τρεις εργάτες. Αν δεν ήταν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές…”. Όταν ανέφερε το ποσό, απαντώντας σε ερώτηση αμερικανίδας αρχαιολόγου, η συνάδελφός του χαριτολόγησε λέγοντας ότι “λείπουν κάποια μηδενικά”. Πρόκειται για την ανασκαφή στο Καραμπουρνάκι (πρώην στρατόπεδο Κόδρα), η οποία έφερε στο φως ένα υπόσκαπτο, όπου ευρήματα, όπως πιθάρια, αμφορείς, χύτρες, οινοχόες και κύλικες, δείχνουν ότι εκεί γινόταν προετοιμασία τροφής. Μάλιστα τα ανευρεθέντα υπολείμματα δείχνουν πως πρόκειται για τις ίδιες ποικιλίες -αχιβάδες, σωλήνες, χτένια, κυδώνια- που συλλέγονται και σήμερα από τις ακτές του Θερμαϊκού.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΥΜΑ-Θ
Η κατάργηση του ΥΜΑ-Θ είχε τις επιπτώσεις της και σε ανασκαφές, κυρίως όσες δεν ήταν πανεπιστημιακές, αναφέρουν οι καθηγητές. “Η ανασκαφή της Τούμπας έχει την τύχη να είναι μία από τις τέσσερις μεγάλες εκπαιδευτικές ανασκαφές του ΑΠΘ. Οι άλλες είναι της Βεργίνας, του Δίου και των Φιλίππων. Από αυτήν την άποψη είναι σε ευνοϊκή θέση. Ωστόσο η χρηματοδότηση αυτή δεν είναι αρκετή, γι’ αυτό ήταν χρήσιμη και η προηγούμενη από το πρώην ΥΜΑ-Θ, η οποία δυστυχώς στη χρονιά που μας πέρασε δεν δόθηκε για λόγους που αφορούσαν μία παρέμβαση του ελεγκτικού συνεδρίου. Η υφυπουργός Εσωτερικών υποσχέθηκε ότι του χρόνου θα δοθεί”, αναφέρει ο κ. Ανδρέου.

“Είχαμε μετατρέψει τα μουσεία σε νεκροταφεία τέχνης”
Βιώνουμε το τέλος εποχής των εντυπωσιακών ευρημάτων και τη μετάβαση σε μία πιο ουσιαστική αρχαιολογία; «Μόνο οι αρχαιολόγοι μπορούν να προσφέρουν το ουσιαστικό. Να σκεφτούν ποιος τομέας της αρχαιότητας μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον του σύγχρονου επισκέπτη και σε ποια ηλικία”, απαντά ο κ. Τιβέριος. Θεωρεί ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για τη Θεσσαλονίκη τη νησίδα Βυζαντινού και Αρχαιολογικού Μουσείου. “Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης είναι ζωντανό μουσείο. Και δεν έχει προβλήματα προσωπικού, όπως το μουσείο της Πέλλας”.
«Κάθε χρόνο ένα μουσείο πρέπει να διαθέτει το ένα τρίτο της έκτασής του για περιοδικές εκθέσεις με θέματα αφιερωμένα και στην τέχνη αλλά και σε ζητήματα ιδιωτικού, δημόσιου βίου, θρησκείας, σύγκρισης και διδαγμάτων από την αρχαιότητα. Δυστυχώς είχαμε μετατρέψει τα μουσεία σε νεκροταφεία τέχνης”. «Τα παλιά μουσεία», εξηγεί, “είχαν μία ενημέρωση, που δεν μπορούσα να κατανοήσω σε ποιους απευθύνονται. Κυρίως βέβαια σε ειδικούς. Όποιος αποφασίσει να οργανώσει μία έκθεση πρέπει να προσδιορίσει το στόχο του -σε ποια ηλικία και σε ποιο επίπεδο μόρφωσης απευθύνεται. Πρέπει δε να απευθύνονται σε περισσότερο κόσμο. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει θετικά βήματα. Σε πολλά μουσεία λειτουργούν προγράμματα για παιδιά του δημοτικού, του γυμνασίου. Πολύ καλό είναι το υλικό της Ακρόπολης».

Πηγή: Makthes.gr

Related posts:

• Αμφίπολη: 50.000 ευρώ για τη συνέχιση των ανασκαφών
• Θεσσαλονίκη : Υπέρ της μελέτης για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων στο σταθμό «Βενιζέλου» του Μετρό γν...
• Μουσείο Πέλλας: 3.000 εκθέματα, 25 αιώνες «ζωής» του Μ. Αλεξάνδρου