Η Ιστορία του Καραγκιόζη

in General News, Greece / by D-Mak / on July 15, 2010 at 7:09 am /

Ο Ευγένιος Σπαθάρης έφερε τον Καραγκιόζη στα σπίτια όλων μας (Photo: misha-pblogs.gr)

Γράφει ο Φίλιππος Φιλίππου*,

Τo φαινόμενο Καραγκιόζης έχει απασχολήσει πλείστους Έλληνες, Τούρκους, και Ευρωπαίους Μελετητές. Όλοι συμφωνούν ότι το θέατρο σκιών δεν είναι ούτε ελληνικό ούτε τουρκικό αλλά προέρχεται από χώρες της Άπω Ανατολής, αφού είχε καταγραφεί η παρουσία του στην Ιάβα, την Κίνα, την Ινδία όπου μεταφέρθηκε από ταξιδιώτες στη Μικρά Ασία και τη Μεσόγειο. Έχει γραφτεί ό,τι από την Ινδία τον έφεραν οι Τσιγγάνοι - ως γνωστόν, πατρίδα τous είναι η Βόρεια Ινδία απ’όπου μετανάστευσαν στην Ευρώπη - και ίσως γι’ αυτό ο Καραγκιόζης στην τουρκική εκδοχή του επαγγέλλεται τον σιδηρουργό, πουλώντας ψησταριές και τσιμπίδες. Άλλη άποψη υποστηρίζει ό,τι από την Ιάβα και το Σιάμ - οι παραστάσεις εκεί γίνονταν στην κινεζική γλώσσα και οι επαγγελματίες παίχτες ήταν Κινέζοι - τον έφεραν Άραβες, δεδομένου ό,τι στη Νοτιαανατολική Ασία υπήρχαν Αραβικέs αποικίες τον 10ο αιώνα όπου οι έμποροι μετέδωσαν τον Μωαμεθανισμό.

Το βέβαιο είναι ό,τι το θέατρο Σκιών έκανε την εμφάνιση του στην Αίγυπτο τον 16ο αιώνα. Ο σουλτάνος Σελίμ ο Πρώτος, ο οποίος είχε ενσωματώσει την Αίγυπτο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1517, έδωσε διαταγή να κρεμαστεί ο τελευταίος σουλτάνος των Μαμελούκων. Λίγο μετά στο ανάκτορο ενός νησιού στον Nείλο, δόθηκε παρασταση θεάτρου σκιών με την αναπαράσταση του κρεμάσματος του σουλτάνου την οποία παρακολούθησε ο ίδιος ο ΣελΙμ που ενθουσιάστηκε, «Οταν πάμε στην Κωνσταντινούπολη», είπε στον παίχτη, “θα έρθεις μαζί μας και έτσι ο γιος μου θα δει το έργο σου (γιος του ήταν ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής). Το περιστατικό αυτό έχει καταγραφεί στο «Tarlh-i-Misr»(Τα αιγυπτιακά χρονικά) του Μουχάμεντ Ιμπν Αχμέτ Ιμπν Ιγιας, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος. Σιγά σιγά το θέατρο σκιών διαδόθηκε σε όλη την Οθωμανική ΑυτοκρατορΙα και έγινε λαϊκό θέαμα στη Μικρά Ασία και τη Βαλκανική Χερσόνησο, δηλαδή στη Τουρκία, την Αίγυπτο, την Τυνησία, την Αλγερία, την Ελλάδα, τη Γιουγκοσλαβία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, χώρες που προσάρμοσαν τον Καραγκιόζη στα δικά τους ήθη και παραδόσεις.[..]

Evας μεγάλος τούρκος Ταξιδευτής, ο Εβλιγιά Τσελεμπί, του 17ου αιώνα είχε αναφέρει τα δύο είδη θεάτρου σκιών που υπήρχαν τότε. Το ένα παιζόταν πίσω από μια κουρτίνα, όπως ο Καραγκιόζης και το άλλο προβαλλόταν σε μια κουρτίνα ή σε μια επίπεδη επιφάνεια, όπως ο κινηματογράφος. Κατ’ αυτόν, ο Καραγκιόζης ήταν ένας εύθυμος τύπος κι ο Χατζιαβάτης ένας συνετός φιλόσοφος. 0 Χατζιαβάτης την εποχή των Σελτζουκιδών ήταν ένας αγγελιαφόρος που πηγαινοερχόταν ανάμεσα στην Προύσα και τη Μέκκα. ενώ ο Καραγκιόζης βρισκόταν ως αγγελιαφόρος επίσης στην υπηρεσία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του τελευταΐου Βυζαντινού αυτοκράτορα. Οι δυο tous συναντήθηκαν κάποτε στο Ικόνιο όπου είχαν ενδιαφέρουσες και αστείες συζητήσεις που έγιναν αντικείμενο μίμησης από tous μελλοντικούς καραγκιοζοπαίχτες.

Οπως και να ‘χουν τα πράγματα, γεγονός είναι ότι η τέχνη του Καραγκιόζη μεταφέρθηκε στην Ελλάδα από την Τουρκία. Εχει γραφτεί ότι το 1860, αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, ο Γιάννης Βραχάλης, Ελληνας από την Καλαμάτα, ήρθε από την Κωνσταντινούπολη στον Πειραιά, όπου σ’ ένα καφενείο δημιούργησε το πρώτο Ελληνικό θέατρο σκιών δίνοντας παραστάσεις Καραγκιόζη. Ασφαλώς ο ελληνικός Καραγκιόζης προϋπήρχε του Βραχάλη. Ο Πουκεβίλ στο ταξιδιωτικό του βιβλίο γράφει ότι παρακολούθησε παράσταση Καραγκιόζη το 1799 στην Τριπολιτσά, ενώ ο Χομπχάουζ στο ανάλογο βιβλίο του περιγράφει μια ανάλογη παράσταση στα Γιάννινα το 1809. Στο βιβλίο του Σπύρου Κοκκίνη «Άντικαραγκιόζης»· (εκδ. Φιλιππότη. 1985) διάβάζουμε ότι η πρώτη αναφορά στον Καραγκιόζη σε Ελληνική εφημερίδα γίνεται το 1827 σε φύλλο της «Γενικής Εφημερίδας της Ελλάδος» που εκδιδόταν στην Αίγινα. Επίσης ό,τι το 1841 στην αθηναϊκή εφημερίδα Ταχύπτερος Φήμη» γράφεται η είδηση για την προσεχή παράσταση Καραγκιόζη στο Ναύπλιο.

*Ο κ. Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας και το κείμενο αποτελεί μέρος δημοσίευσης του στον Οικ. Ταχυδρόμο.