Δείγμα γραφής από την αρχαία Καρία

Η δίγλωσση επιγραφή (επάνω Καρικά και κάτω Ελληνικά) από την Καύνο της αρχαίας Καρίας, (Φωτογραφία από τη “Neue Zurcher Zeitung”, φύλλο τής 8-9.11.1997)

Του Μιχάλη Τιβέριου (*)

Κατά τις πρόχειρες ανασκαφές που διε­ξάγονται στο Καραμπουρνάκι της Θεσσαλονίκης ήλθε στο φως, ανάμεσα στα  άλλα και μια καρική επιγραφή χαραγμένη πάνω σε Θραύσματα ενός πήλινου αγ­γείου του 6ου-5ου αι. π.χ.

Πρόκειται για εύρημα ε­ξαιρετικά σπάνιο στον ελληνικό χώρο, μία ή δυο επιγραφές είναι γνωστές ως σήμερα, όσο και εν­διαφέρον. Η καρική είναι μια από τις γλώσσες ε­κείνες του αιγαιακού χώρου που παραμένουν ακό­μη άγνωστες. Από καρικές επιγραφές που έχουν βρεθεί τόσο στην ίδια την Καρία όσο και εκτός αυ­τής. όπως π.χ. στην Αίγυπτο, γνωρίζουμε ότι για τη γραφή της χρησιμοποιήθηκαν γράμματα παρμένα κατά ένα μεγάλο μέρος από το ελληνικό αλφάβη­το, όπως και από τα κυπριακά συλλαβογράμματα.

Έτσι, για ορισμένα τουλάχιστον από αιπά, οι ειδι­κοί υποθέτουν και τους φθόγγους τους. Ωστόσο δεν γνωρίζουμε καλά μια συγγενική γλώσσα που να βοηθά στην ανίχνευση της σημασίας των λέξε­ων των καρικών επιγραφών. Από τον Στράβωνα πάντως πληροφορούμαστε άτι «πλείστα ελληνικά ονόματα είχε η γλώσσα των Καρών».

Πριν από μερικές μέρες (*) μια συνεργάτιδά μου επέστησε την προσοχή μου σε ένα φύλλο της γερμανόφωνης ελβετικής εφημερίδας «Neue Zurcher Zeitung» (της 8-9.11.1997), όπου ανεγράφετο μια συναρπαστική είδηση. Η εφημερίδα πληροφορού­σε τους αναγνώστες της ότι κατά τις πρόσφατες α­νασκαφικές έρευνες που διεξάγουν γερμανοί και τούρκοι αρχαιολόγοι στην αρχαία Καύνο, μια πόλη που βρίσκεται κοντά στις μικρα­σιατικές ακτές, απέναντι περίπου από το Βόρειο άκρο της Ρό­δου, αποκαλύφθηκε μια δίγλωσση επιγραφή.

Πιο συ­γκεκριμένα, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε εδώ στο φως τρία κομμάτια μαρμά­ρου, που συγκολλούνται με­ταξύ τους και τα οποία δια­σώζουν το μεγαλύτερο μέ­ρος ενός επίσημου κρατικού κειμένου, ενός νομού των αρχαίων Καυνίων, γραμμέ­νου τόσο σιην Καρική όσο και στην Ελληνική γλώσσα. Με τον νόμο αιττόν, τιμιτικό ψήφισμα το ονομάζουν οι ειδικοί, η πόλις των Καυ­νίων δημοσιοποιούσε την απόφασή της (“έδοξε Καυνίοις”) να τιμήσει δύο αθηναίους πολίτες. Ο ένας μάλιστ από τους τιμωμένους και πιο συγκεκριμένα ο Νικοκλής Αυσικλέους *από τον δήμο των Κυδαντινών, συμβαίνει να είναι γνωστό πρόσωπο της Αθήνας στα χρόνια του Δημοσθένη.

Έτσι η χρονολόγηση της επιγραφής σιο δεύ­τερο μισό του 4ου αι. π.Χ. είναι υπεράνω αμφιβο­λιών. Οι Καύνιοι δεν ταυτίζονταν σιην αρχαιότητα με τους Κάρες. Οι ίδιοι ισχυρίζονταν ότι η σκού­φια τους κράταγε από την Κρήτη. ωστόσο, όπως μας βεβαιώνουν αρχαίοι συγγραφείς, μιλούσαν την Καρική γλώσσα.

Χωρίς αμφιβολία πρόκεπαι για ένα ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα, που ακόμη και αν δεν συμβάλλει σπην αποκρυπτογράφηση της καρικής γραφής – όπως δηλαδή η περίφημη δίγλωσση στήλη της Ροζέττας της Αιγύπτου που η ανεύρεσή της το 1799 από τα στρατεύματα του Ναπολέοντα Βονα­πάρτη βοήθησε πολύ στην αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών – είναι σίγουρο ότι θα συνει­σφέρει πολλά προς την κατεύθυνση αυτή. Αλλωστε ανάλογα ευρήματα, όπως π.χ. δίγλωσσες επι­γραφές από τη γειτονική Λυκία, έχουν βοηθήσει σημαντικά τους ειδικούς στην καλύτερη κατανόη­ση της γλώσσας των αρχαίων Λυκίων.

Η Καρία, στους ιστορικούς τουλάχιστον χρό­νους, κατελάμβανε τη ΝΔ γωνία της Μ. Ασίας, από το ύψος περίπου της Σάμου ως αυτό της Ρόδου. Στα εδάφη της είχαν ιδρυθεί σπουδαίες ελληνικές πόλεις, όπως οι Ιωνικές Μίλητος και Πριήνη στο βόρειο τμήμα της και οι δωρικές Κνίδος και Αλι­καρνασσός στο νότιο. Σημαντικές καρικές πόλεις ήταν τα Μύλασα, η Αλάβανδα, η Αφροδισιάδα. Για τους Κάρες ορισμένα πράγματα εξακολουθούν να παραμένουν σκοτεινά. Πολύ πιθανόν κα­τοικούσαν τον αιγαιακό χώρο προτού κατεβούν τα πρώτα ελληνικά φύλα. Υπήρξαν μάλιστα και επο­χές που ήταν θαλασσοκράτορες και κυρίαρχοι του ζωτικού αυτού χώρου.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, που, ως γνωστόν, καταγόταν από τα μέρη αυτά και επομένως πρέπει να γνώριζε καλά την ιστορία τους, οι Κάρες αρχικά ήταν εγκατεστημένοι στα νησιά του Αιγαίου. Κάποτε τους υπέταξαν οι Κρήτες με τον Μίνωα, ο οποίος και τους υποχρέωσε να του παρέχουν ανθρώπινο δυναμικό για να ε­πανδρώνει τον στόλο του. Αργότερα οι Ελληνες τους έδιωξαν από τα νησιά και τους εξανάγκασαν να περιορισθούν στη ΝΔ Μ. Ασία. Ωσόσο οι αρχι­κά κακές σχέσεις των Καρών με τους Έλληνες φαίνεται ότι γρήγορα εξομαλύνθηκαν. Και οι δύο μεριές θα συνειδητοποίησαν ότι η συνύπαρξη ή­ταν μονόδρομος και η συγκατοίκησή τους υποχρε­ωτική (Η γνώση της ιστορίας είναι για κάθε εποχή χρήσιμη). Γρήγορα προχώρησαν ακόμη και σε επιμειξίες ανάμεσα στους πληθυσμούς τους, οποίος και σε κοινές στρατιωτικές ή οικονομικές επιχει­ρήσεις. Η γλώσσα, η θρησκεία και τα άλλα συνα­φή δεν φαίνεται να καταδίκαζαν τότε τους αν­θρώπους σε τόσο επιζήμιους διαχωρισμούς όπως στις μέρες μας. Έτσι τον 7ο αι. π.χ. έλληνες και κάρες μισθοφόροι βοηθούν από κοινού τον Ψαμμήτιχο Α’ να ανεβεί στον θρόνο των Φαραώ της Αιγύπτου. Εκτοτε θα έχουν ενεργό ρόλο στα πράγ­ματα της χώρας του Νείλου ως το 525 π.Χ., χρονιά που η Αίγυπτος καταλαμβάνεται από τους Πέρσες.

Οι στενές σχέσεις ανάμεσ  στους Κάρες και στους  Ελληνες (και μάλιστα τους Ιωνες συνεχίζονται και στα με­τέπειτα χρόνια. Στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. τους βρίσκουμε να μάχονται ο ένας δίπλα στον άλλο, προκειμένου να αποτινάζουν τον περσικό ζυγό. Προφανώς αυτές τις σιενές τους σχέσεις είχε υ­πόψη ο Θεμιστοκλής, όταν προτρέπει τους Ιωνες να πα­ρασύρουν τους Κάρες σε αποστασία από τον περσικό στόλο, όταν ο τελευταίος παρέπλεε το Αρτεμίσιο της Εύβοιας, λίγο πριν από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Στον 5ο αι. π.Χ. πόλεις της Καρίας γίνονται μέλη της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας πλη­ρώνοντας στους Αθηναίους τον λεγόμενο «καρικόν φόρον», ενώ στον 4ο αι. και στα ελληνιστικά χρόνια, με την επικράτηση του Αλέξαν­δρου και στη συνέχεια των Διαδόχων, οι σχέσεις ανάμε­σα στους Ελληνες και στους Κάρες έγιναν εκ των πραγμάτων ευρύτερες και στενό­τερες.

Από την αρχαία ελληνική γραμματεία είναι γνωστό ότι οι Κάρες αρέσκονταν να μιμούνται τον ελληνικό τρόπο ζωής και να μαθαίνουν την ελληνική γλώσσα. Ετσι συχνά γίνεται λόγος για δίγλωσσους Κά­ρες. Ο Στράβων μάλιστα υποστήριζε ότι ο Ομη­ρος αποκαλούσε τους Κάρες βαρβαρόφωνους, μόνο και μόνο επειδή μιλούσαν άσχημα ελληνικά και με ξενική προφορά. Εντονη είναι η παρουσία του ελληνικού στοιχείου και στην τέχνη των Κάρων όπως π.χ. μπορεί να δει κανείς πολύ χαρακτηρισπκά σε πήλινα καρικά αγγεία πολυτελείας Ελληνες και Κάρες διέσχιζαν καθημερινά το Αιγαίο μετέχοντες σε κοινές δραστηριότητες. Οι Κάρες εκτός από περίφημοι στρατιώτες ήταν ξακου­στοί και στα έργα της θάλασσας, συχνά μάλιστα και ως πειρατές. Και χωρίς αμφιβολία τους Κάρες στον μυχό του Θερμαϊκού Κόλπου θα τους έφε­ραν, με εμπορικά πιθανότατα ενδιαφέροντα, οι Ίωνες συντοπίτες τους, οι οποίοι από τα τέλη του 8ου αι. π.Χ. έχουν αισθητή παρουσία στον βορειο­ελλαδικό χώρο.

Η δίγλωσση επιγραφή από την Καύνο είναι πράγματι μια σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψη και δικαία απασχόλησε και τον ευρωπαϊκό Τύπο. Ως ποιο βαθμό το εύρημα αυτό θα βοηθήσει στη διαλεύκανση του μυστηρίου της καρικής γλώσσας είναι κάτι που θα φανεί στο μέλλον. Ωστόσο για έ­να μπορεί να είμαστε βέβαιοι: η τυχόν αποκρυπτο­γράφηση της καρικής γλώσσας θα εμπλουτίσει α­κόμη περισσότερο τις γνώσεις μας τόσο για τους ί­διους τους Κάρες, όσο και για τους γείτονες τους, ανάμεσα στους οποίους κυρίαρχη θέση κατείχαν οι Ελληνες.

* Ο κ. Μιχάλης Τιβέριος είναι καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

To Βήμα, 14 Δεκεμβρίου 1997

Related posts:

• Το 2ο Σεμινάριο Ελληνιστικών Σπουδών προ των πυλών της Αλεξάνδρειας
• Οι παράγοντες που διατηρούν τον Ελληνισμό
• Απάντηση των Παμμακεδονικών Ενώσεων Υφηλίου στο υπόμνημα της κ. Χριστίνας Κουλούρη