H απόρρητη αναφορά του Ελληνα προξένου στο Μοναστήρι για τον θάνατο του Παύλου Μελά

in Modern Macedonian History / by D-Mak / on February 25, 2011 at 2:45 am /

Tα δραματικά γεγονότα του θσνάτου και της περιπετειώδους ταφής του θρυλικού ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα, Παύλου Μελά. τον Οκτώβριο του 1904. Είναι η απόρρητη αναφορά του Ελληνα προξένου στο Μοναστήρι. Φίλιππου Κοντογούρη προς το υπουργείο Εξωτερικών ( Αρ. Πρ. 3688/25 10.1904) που συντάχθηκε μετά τον θάνατο του ήρωα.

Το τηλεγράφημα του Έλληνα πρόξενου, ξεφεύγοντας από την ψυχρή διπλωματική γλώσσα, είναι ένα γλαφυρό κείμενο – στη γλωσσά φυσικά της εποχής – Φορτισμένο με την αμεσότητα της συγκίνησης από τα δραματικά γεγονότα που συγκλόνιζαν τη Μακεδονία και το Εθνικό Κέντρο.

Από την πολυσέλιδη αναφορά δημοσιεύουμε δυο αποσπάσματα. που αναφέρονται στις συνθήκες θανάτου του Μελά και την ταφή του σώματος του στη Στάτιστα (το σημερινό χωριό Μελάς της Καστοριάς). αλλά και της κεφαλής του στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι της Φλώρινας.

-Οι ημέτεροι ενόμισαν κατ αρχάς ότι επρόκειτο περί προσβολής εκ μέρους βουλγάρικης συμμορίας. Εδράξαντο των όπλων αυτών και ήρχισαν αντιπυροβολούντες εκ των παραθύρων. Οταν αντιλήφθησαν ότι στρατιώται ήσαν οι επιτιθέμενοι, περιωρίσθησαν εις άμυναν μέχρις ου επιστη η καταλληλος στιγμή όπως διαφύγωσιν εξερχόμενοι του χωρίου. Μετά μίας και ημισείας ωρός αντίστασιν. ήτοι περί την έκτην και ημίσειαν εσπερινήν ώραν. ότε το σκότος είχεν ήδη επελθει (οι περισσότεροι εκ των ημετέρων ειχον ήδη κατορθώση να φυγωσι μη εννοηθεντες υπο του αποσπάσματος) Ο Μελάς εκάλεσε τους μετ αυτοϋ άνδρας. οίτινες εδίσταζον να εξελθωσιν. ειπών “Άντε παίδια, Εμπρός ,Ακολουθείτε με και ώρμησεν προς την θύραν. Αλλ οι στρατιωται ων η προσοχή πασα κατόπιν της προδοσίας του Μητρο-Βλάχου ητο εστραμμενη μονον προς την οικίαν ταύτην επυροβόλησον κατ αυτής ομαδον. άμα ως είδον τον Μελάν επίφανεντα εις τον ουδόν. η δε σφαίρα του εγγύτερου προς αυτόν κείμενου – ενός χωροφύλακος – επληξεν αυτόν εις την οσφυακήν χωραν (ολίγον άνωθεν του ομφαλού και θραύσασα την φυσιγγιοθηκην αυτου και χρηματόδεμα περιέχον χρυσα νομίσματα τον επροξένηοεν επι της κοιλιος χαίνουοαν πληγήν μεγάλης διαμέτρου, εξ ης άφθονον ανίβλυσεν το αιμα. Ο Μελάς επέμψας οιμωγήν έπεσε πάραυτα, πριν δε προφθαοωσι να αποσυρωοιν αυτόν οι σύντροφοι του επυροβόλησε χαμαι κείμενος – τον τελευταίον πυροβολισμόν του – και αφήκεν άπνουν τον φονεύσαντα αυτόν τούρκον χωροφύλακα.

•Οι λοιποί στρατιωται υπεχωρηοαν τοτε ολίγον. Ελαβον καιρόν οι σύντροφοι του Μελά και τον απεσυρον εκ της θύρας αφού δε τον μετέφεραν εν παρακειμένω προς το εσωτερικόν της οικίας ισογειω δωματίω. επανέκαμψαν οι τρεις εις τας θεσεις των και εξακολούθησαν την άμυναν. του ενος εναλλαξ παραμένοντος παρα το πλευρόν του αγωνιώντος αρχηγού.

•Καίτοι αγωνιων εν τούτοις. ο δύσμοιρος Μελάς διετήρησε τας αισθήσεις του μέχρις τελευταίας πνοής. Εκαλεσε τον Πυρζαν, παρέδωοεν αυτώ παντα τα οσα ειχε μεθ εαυτού έγγραφα και χρήματα, έδωκεν οδηγίος εις τους άνδρας του περί του πρακτέου, και περί την 7 ώραν της νυκτός πορεδωκε το πνεύμα.

-Οι χωρικοί. οι εν τη οικία των οποίων συνέβαινον πάντα ταύτα, απέκρυψαν τον νεκρόν. Μετ ολίγον δε διαλαθόντες την προσοχήν των στρατιωτών, κατόρθωσαν οι 4 σύντροφοι του να εξέλθωσι και τραπώσι προς το Ζέλοβον-

-0 κ. Αγοραστος μετέβη εντεύθεν σιδηροδρομικώς εις Φλώριναν. ένθα επεσκέφθη τον Μητροπολίτην Μογλενών. εφοδιασαντο μαλιστα αυτόν και με μετρον ινα μέτρηση το σχολείον του Πισοδερίου. Εις Πισοδέριοv, όπου μετέβη μετά του αυτόθι ημετέρου δίδασκαλου Παπαφιλιππου. του κομισαντος μοι την επιστολήν του Πύρζα – ουδείς τον συνήντησε καθ οδόν- κατέλυσε εις το νεόδμητον συσσίτιον. Εκεί συνέτυχον αυτώ, ηρώτησε περί της ταφής του φονευθέντος αρχηγού. Τω απήντησαν άτι είχεν αναχωρήσει το μεσονύκτιον εκ Ζελόθου διά Στάτισταν ο εκ Στατϊστης σύντροφος του 23ετής Ντίνος μετημφίεσμένος εις ξυλοκοπον χωρικόν, ίνα παραλάβη κρυφίως το σώμα και μεταφέρει αυτό εις Ζέλοβον. Η ταφή ειχεν ήδη γίνει εν Στατίστη, ως ετηλεγράφησα τω υ εξοχότητι, αλλ εφοβηθησαν οι σύντροφοι του μη αι αρχαι, πληροφορουμεναι κατόπιν οτι εφονεύθη ο αρχηγός, μεταβωσιν εις Στάτισταν – όπερ και εγένετο – ίνα εκθάψωσι το πτώμα προς αναγνώρισιν.

-Ο Ντίνος έφθασεν εις Στάτισταν περι την 3ην πρωινήν ώραν. Μετέβη εις την οικίαν, εν η ειχεν αποθάνη ο Μελάς, και εκεί έμαθε παρά των οικοδεσποτών ότι το σώμα είχε ταφή παρά την εκκλησίαν. Παρέλαβεν μεθ” εαυτού τον χωρικόν και αφού τω υπεδείχθη ακριβώς το μέρος, ενθα ειχε σκαφή ο τάφος, ήρχισε να ανασκάπτη αυτόν. Το γενναίο παίδι ηργάσθη επιπόνως επί δύο ωρας. Απεκάλυψε τέλος τον νεκρόν του αρχηγού του. Ανέσυρεν αυτόν εκ του τάφου κοι ητοιμάζετο να αποκομίση αυτόν, όταν αίφνις είδε μακρόθεν στρατιώτας ερχομένους προς το χωρίον.

•Ο κ Αγοραστός δεν άφησε να ταφή εις Ζελοβον. Την παρεδωσεν εις τον Χατζή-Κωτσήν και προπορευθείς μετά του Μιχαήλ Χασοπουλου και των δύο διδάσκαλων μετέβη εις την παρα το Πιοοδερων μονήν της Αγιας Τριάδος, όπου ανέμενεν την έλευσιν του Χατζή- Κωτση αφικομένου μεθ’ ημισειαν ώραν. Εκει παρέμειναν πολλοί μέχρι της νυκτός, μεθ ο. διά του δάσους της Αγιος Τριάδος, ενω ο κ. Αγοραστός έδρεψεν δέσμην ανθέων, κατήλθον εις Πισοδέριον. Μετέβησαν εις το οικοτροφειον. Κατεσκευασαν εκεί ξύλινον κιβωτιον. Ο Χατζη-Κωτσής έφερε σάβανον του Παναγίου Τάφου. όπερ ειχε δοθεί αυτώ. εν Ιερουσαλήμ. Ετύλιξαν δι αυτού κλαίοντες πάντες την προσφιλή κεφαλήν, αφου έρρανον ουτήν δια των ανθέων και την ετοποθέτησαν εν των κιβωτίω. Ουδείς ειχεν αντιληφθεί εισελθοντος αυτούς εν τω χωρίω. Μολοντούτο επερίμενον να προχώρηση ακόμη η νυξ. Ο Χατζη-Κωτσης, οσπς εινε και επίτροπος της εκκλησίας ήνοιξεν αυτήν. Εισηλθεν εντός ο παπα-Σταύρος και οι λοιποί και εκείθεν εμβηκαν εις το παρ αυτήν παρεκκλήσιον της Αγιος Παρασκευής. Ανήγειραν την προ της Ωραίος Πύλης πλάκα και έσκαψαν ταφίσκον. Ολόκληρος η νεκρώσιμος ακολουθία απ αρχής μέχρι τέλους εψάλλη εν κατανύξει. Είτα ησπάοθησσν όλοι την κεφαλήν και την κατεβιβασαν εν τω τόφω. καλυφθέντι καλώς με την πλάκα»