Η κυρία της Βεργίνας και οι νέοι θησαυροί

H A. Κοτταρίδη στα βήματα του Ανδρόνικου

in Macedonian Culture, Macedonian news, newspapers / by Stern / on March 17, 2014 at 10:49 am /

Στα χνάρια της μεγάλης πολιτισμικής άνθησης που σημειώθηκε στη μακεδονική γη στους χρόνους της κλασικής αρχαιότητας βαδίζει η νέα «επική αποκάλυψη» των πέντε βασιλικών τάφων στη Βεργίνα.

Η επίμονη σκαπάνη της αρχαιολόγου Αγγελικής Κοτταρίδη, που χρόνια τώρα δουλεύει στη «Μακεδονίδα γη» του Ηροδότου και στους πρόποδες των Πιερίων όπου βρίσκονται οι Αιγές, η πρώτη πόλη των Μακεδόνων, φέρνει πιο κοντά στο φως τη ζωή των ένδοξων βασιλέων. Τους πέντε νέους βασιλικούς τάφους με την πλούσια διακόσμηση και τα μοναδικά κτερίσματα ανακάλυψε στη βασιλική νεκρόπολη των Αιγών η λάτρις της Ιστορίας αλλά και συνεχίστρια του Μανόλη Ανδρόνικου, Αγγελική Κοτταρίδη.

Στα μέσα του 7ου π.Χ. αι. ο Περδίκκας Α’, ένας Δωριεύς από το Άργος, απόγονος, σύμφωνα με την παράδοση, της γενιάς του Ηρακλή, στέφεται βασιλιάς των Μακεδόνων. Οι Αιγές, ο τόπος με τα πολλά κατσίκια, γίνονται το λίκνο των Τημενιδών, της δυναστείας που θα βασιλέψει για τρεισήμισι αιώνες στη Μακεδονία και θα δώσει στην ανθρωπότητα τον Φίλιππο Β’ και τον Μέγα Αλέξανδρο.

Από αυτά τα χώματα και τα πολύτιμα πετραδάκια, που έρχονται σιγά σιγά να συνθέσουν σαν παζλ την ιστορία της Μακεδονίας, ξεκίνησαν οι βασιλείς κι άλλαξαν την ιστορία της Ελλάδας και του κόσμου. Η ταφική συστάδα των Τημενιδών αποκαλύφθηκε κομμάτι κομμάτι και τα νέα ευρήματα παρουσιάστηκαν από την ανασκαφέα προ ημερών, στη Θεσσαλονίκη. Τα μεγαλοπρεπή ταφικά μνημεία χρονολογούνται στο 420-410 π.Χ.

Όντας νεαρή φοιτήτρια άρχισε να δουλεύει πλάι στον αείμνηστο Μανόλη Ανδρόνικο, ζώντας από κοντά τις μοναδικές αποκαλύψεις του μεγάλου Έλληνα αρχαιολόγου. Στον ίδιο δρόμο συνεχίζει εδώ και 35 χρόνια, αναδεικνύοντας τη βασιλική νεκρόπολη των Αιγών.

«Ο χώρος των Αιγών είναι τρομακτικής σημασίας. Είναι όμως κι ένα κομμάτι του θησαυροφυλακίου της Ελλάδας», λέει η ίδια και με τη νέα της ανακάλυψη επιβεβαιώνει τα λεγόμενά της. Οι τάφοι που δικαίωσαν το έργο ετών της Αγγελικής Κοτταρίδη βρίσκονται σε μια άκρη του νεκροταφείου των Αιγών. Στη συστάδα των Τημενιδών έχουν βρεθεί ως τώρα συνολικά 20 τάφοι, που χρονολογούνται από τα αρχαϊκά χρόνια (α’ μισό του 6ου π.Χ. αι.) μέχρι τα πρώιμα ελληνιστικά (τέλος 4ου - αρχές 3ου π.Χ. αι.).

Μολονότι όλοι οι τάφοι είναι συλημένοι, η παρουσία καταλοίπων εντυπωσιακών ταφικών πυρών με πλούσια αφιερώματα (αγγεία, όπλα), που ανακαλούν τις περιγραφές των ομηρικών επών, αλλά και το μέγεθος και η μορφή των ίδιων των μνημείων οδήγησαν τους αρχαιολόγους στο να τους αποδώσουν στην οικογένεια των Μακεδόνων βασιλέων, τους Τημενίδες. Η καταστροφή τους πιθανότατα συνδέεται με την άλωση της βασιλικής νεκρόπολης των Αιγών το 276 π.Χ. από τους Γαλάτες μισθοφόρους του Πύρρου, που μαρτυρεί ο Διόδωρος.

Περίτεχνη ζωγραφική διακόσμηση στους τοίχους, κομψές λευκές λήκυθοι, χρυσά κοσμήματα, χρυσοποίκιλτα όπλα, πολύτιμα αγγεία και σκεύη, αντικείμενα από ελεφαντόδοντο και κεχριμπάρι, αλλά και ένα σιδερένιο ξίφος ανασυνθέτουν σε σημαντικό βαθμό την ιστορία των Μακεδόνων. Και οι είκοσι τάφοι διακρίνονται για την εντυπωσιακή διακόσμησή τους, τα πλούσια κτερίσματα, ενώ τρεις από αυτούς έχουν μνημειακές μαρμάρινες πόρτες και προσόψεις που θυμίζουν ναούς.

Οι τοιχογραφίες

Από τους πέντε τάφους της τελευταίας ανασκαφής ξεχωρίζει ένας. Συντίθεται από μια μεγάλη υπόγεια αίθουσα με λευκούς τοίχους, διακοσμημένους με ζωγραφιστή γιρλάντα, από λουλούδια και φύλλα κισσού. Πρόκειται για το παλαιότερο δείγμα τοιχογραφίας που βρέθηκε στη Μακεδονία.

Στον ίδιο χώρο βρέθηκε κι ένα κτιστό λίθινο θρανίο που περιτρέχει τους τοίχους και η ξύλινη κλίνη διακοσμημένη με ελεφαντόδοντο και κεχριμπάρια από την οποία σώθηκαν αρκετά ίχνη. Ένα χρυσό βελανίδι μαρτυρά την παρουσία χρυσού στεφανιού βελανιδιάς, γεγονός που σημαίνει ότι ο κάτοχός του ήταν άνδρας, ενώ στην ίδια κατεύθυνση οδηγούν και τα ίχνη από έναν χάλκινο φολιδωτό θώρακα αλλά και τα χρυσά δισκάρια με το χαρακτηριστικό αστέρι.

Η άφθονη κεραμική, κυρίως οι κομψές λευκές λήκυθοι, χαρακτηριστικά ελαιοδοχεία των νεκρικών τελετών, τοποθετούν τα ευρήματα στο 420/410 π.Χ., ενώ ένα σιδερένιο ξίφος που ξέφυγε από τους τυμβωρύχους μαρτυρά ότι ο τάφος ανήκει σε έναν πολεμιστή, ίσως τον βασιλιά Περδίκκα Β’ (454-413 π.Χ.), που έδωσε αγώνες για να διατηρήσει ανεξάρτητο το βασίλειό του μέσα στη λαίλαπα του Πελοποννησιακού Πολέμου.

«Ως ένας από τους τελευταίους Τημενίδες, ο Φίλιππος Γ’ Αρριδαίος (323-317 π.Χ.) είχε προφανώς δικαίωμα να ταφεί στην παλιά βασιλική συστάδα και ο ιωνικός τάφος με τον ασυνήθιστα βαθύ προθάλαμο που προοριζόταν για την ταφή και ενός δεύτερου νεκρού προσφέρεται για την ταφή του βασιλικού ζευγαριού, μια υπόθεση που την ενισχύει αποφασιστικά η παρουσία του δίδυμου τάφου, όπου θα μπορούσαν να έχουν αποτεθεί τα οστά της Κύνας», δήλωσε η αρχαιολόγος. Μάλιστα δεν αποκλείει κάποιος από αυτούς τους τάφους να φιλοξένησε τον ίδιο τον βασιλιά Κάσσανδρο ή έναν από τους γιους του.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακοί όσο και απροσδόκητοι είναι οι δύο μεγάλοι υπόστυλοι τάφοι του 5ου αι. π.Χ. που βρέθηκαν το 2012. Οι ιωνικοί κίονες και οι πέτρινες σκάλες καθόδου στο εσωτερικό τους ανακαλούν παρόμοια ταφικά κτίρια από την περιοχή του Τάραντα (Μεγάλη Ελλάδα). Ο πιο περίτεχνος από αυτούς που βρίσκεται δίπλα στα κατάλοιπα του υπέργειου «ηρώου» και χρονολογείται γύρω στα μέσα του 5ου π.Χ. αι. θα μπορούσε ίσως να συσχετισθεί με τον Αλέξανδρο Α’ (496-454 π.Χ.), τον ολυμπιονίκη Μακεδόνα βασιλιά που έδωσε στους Αθηναίους την ξυλεία για την κατασκευή του στόλου της Σαλαμίνας.

ΟΔΗΓΟΣ Η ΜΝΗΜΗ

«Γράφουμε ξανά την Ιστορία των Μακεδόνων»

Η Αγγελική Κοτταρίδη, που είναι υπέρμαχος της άποψης ότι χωρίς την Ιστορία και τη μνήμη δεν μπορούμε να προχωρήσουμε, χαρακτήρισε θησαυρό τα ευρήματα: «Η αρχαιολογία ακουμπά τη μνήμη. Η αμνησία οδηγεί στο να χάνει κανείς την ανθρώπινη ιδιότητα. Ο μόνος δρόμος για να νικήσουμε τον θάνατο είναι η μνήμη».

Παρουσιάζοντας με καμάρι το πολύχρονο ανασκαφικό της έργο, σημείωσε ότι «στις Αιγές και στη Βεργίνα διαβάζουμε και γράφουμε ξανά την Ιστορία των Μακεδόνων» και επιστρέφοντας στη μνήμη έκλεισε με μια αγαπημένη της φράση από την Οδύσσεια, τη γνωστή Νέκυια. «Χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να πάμε πουθενά, είμαστε ”αμενηνά κάρηνα” (ξεψυχισμένες μορφές νεκρών)».

Η παθιασμένη με τη δουλειά της αρχαιολόγος οργώνει τη γη της Μακεδονίας και γράφει γι’ αυτή: «Στο ακριτικό φυλετικό βασίλειο των Μακεδόνων θεσμοί, ήθη και παραδόσεις που χαρακτηρίζουν την κοινωνία του Ομήρου επιβιώνουν την ώρα που στις πόλεις του νότου εδραιώνεται η δημοκρατία, από την οποία ο μεγαλοφυής Φίλιππος Β’ θα δανειστεί ιδέες και θεσμούς ώστε, ενσωματώνοντάς τους στα πατροπαράδοτα, να δημιουργήσει το νέο πολιτικό μοντέλο της ”πεφωτισμένης ηγεμονίας” που θα γίνει το ιδεολογικό θεμέλιο των κρατών του Ελληνιστικού Κόσμου».

Στο συγγραφικό της έργο περιλαμβάνονται μελέτες και άρθρα για την ανασκαφή στις Αιγές και τη Μακεδονίδα γη, τα ταφικά έθιμα των Μακεδόνων, την αρχαία ζωγραφική, τη μαγεία, τον μύθο, τη θρησκεία και τις γυναίκες στην αρχαιότητα. Ασχολείται πολύ επίσης με την κοινωνικοποίηση της αρχαιολογίας και τη σημασία της προσέγγισης της φιλοσοφίας του αρχαίου κόσμου στη σημερινή εποχή. Παράλληλα, σε συνεργασία με τον ζωγράφο Χρήστο Μποκόρο προχώρησε στην ανάπλαση των αριστουργηματικών χρυσελεφάντινων κλινών από τον τάφο του Φιλίππου Β’.

Βίβιαν Μπενέκου , Έθνος της Κυριακής