Ένα μοναδικό αρχαίο μακεδονικό ανάκτορο

in ancient macedonian cities, Archaeology, Macedonian Culture, Macedonian news, newspapers / by Stern / on February 1, 2016 at 3:33 pm /

της κ.Αθηνάς Γ. Καλογεροπούλου
Ελευθερία,14 Μαΐου 1961

Πριν από 100 χρόνια ακριβώς, ένας Γάλλος αρχαιολόγος,ο Λ.Εζε ( L.Heugey), μαζί με τον αρχιτέκτονα Ντωμέ άρχισε την ανασκαφή ενός επιβλητικού ανακτόρου της ελληνιστικής περιόδου, που βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα πέρα από τη Βέροια, στην Βεργίνα.

Γι ‘ αυτήν την επέτειο ακριβώς το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης οργανώνει σήμερα έναν εορτασμό, στον οποίο εκάλεσε εκπροσώπους του Πανεπιστημίου Αθηνών και του αρχαιολογικού κόσμου.

Ο τόπος είναι άγνωστος στον περισσότερο κόσμο, πραγματική αποκάλυψη όμως για όποιον κάποτε τον έχει αντικρύσει κι έχει χαρεί την ομορφιά του από κοντά. Δεκαεφτά χιλιόμετρα περ’ από τη Βέροια, στις βόρειες ρίζες των Πιερίων, κοντά σ’ ένα μικρό χωριό με λίγα σπίτια, υψώνεται το ανάκτορο της Βεργίνας στο λόφο της Αγίας –Τριάδας.

Σ΄αυτήν ακριβώς τη θέση, στέκονταν ακόμη πριν από λίγα χρόνια κάποιες κολόνες του παλατιού, που έγιναν αφορμή να ονομαστεί το γειτονικό χωριό Παλατίτσια.Πριν αρχίσουν οι συστηματικές ανασκαφές, στη θέση εκείνη υπήρχαν δυο συνοικισμοί: οι Μπάμπες και οι Κούτλες.

Όταν με την φοβερήν αναστάτωση,που έφερε η Μικρασιατική καταστροφή, οι κατατρεγμένοι Έλληνες της απέναντι παραλίας του Αιγαίου,αναγκάστηκαν ν΄αφήσουν για πάντα τους χώρους,όπου πρωταντίκρυσαν το φως, και ζήτησαν αλλού πατρίδα για να στήσουν τα σπίτια τους, λιγοστοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν κοντά στα ερείπια του παλατιού,πλαισιώνοντες τους δυο παλιούς συνοικισμούς και,τότε,χρειάστηκε να βρεθεί κι ένα όνομα για το καινούργιο χωριό.Με πολλήν επιτυχία γνωρίζοντας τις παραδόσεις του τόπου, ο τότε δεσπότης της Βέροιας πρότεινε το όνομα «Βεργίνα».Έτσι λέγανε, στους τοπικούς θρύλους,τη βασιλοπούλα της Βέροιας, που στις δύσκολες ώρες, όταν κάποιος κίνδυνος την απειλούσε από μια μυστική δίοδο έφτανε στα Παλατίτσια από τη Βέροια.

Στην ίδια εκείνη περιοχή,υπήρχε ένα εξαιρετικό μνημείο, ο μακεδονικός τάφος, που ανέσκαψε και μελέτησε ο σεβαστός καθηγητής και ακαδημαϊκός κ. Κ.Ρωμαίος.(Διεξοδική μελέτη του σχετική, έχει δημοσιευτεί σε ιδιαίτερο βιβλίο, έκδοση της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών).

Σήμερα,αφήνοντας κανείς πίσω του τον τάφο, θέλοντας να γνωρίσει το ανάκτορο, προχωρεί προς το ύψωμα της Αγίας Τριάδος,κατ’ ευθείαν εμπρός του.Η θέα από την κορυφή του λόφου είναι θαυμάσια.Στο βάθος ξεχωρίζει η Πέλλα και αριστερά η Έδεσσα.Εμπρός,μια λεπτή κομψή λουρίδα,ο Αλιάκμων, κυλάει τα νερά του,προσθέτοντας μια νότα χαρούμενη και ζωηρή στο όμορφο καταπράσινο τοπίο.

Πιο κει από τον τάφο, διαγράφονται σαν μικρές κουκίδες οι χαρακτηριστικές μακεδονικές «τούμπες».Πολλές απ’ αυτές έχει ερευνήσει, τα τελευταία χρόνια ο καθηγητής της Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. Μ. Ανδρόνικος,και άλλες, στα 1960, ο Έφορος Αρχαιοτήτων κ. Φ.Πέτσας.Το μακεδονικό ανάκτορο είναι μεγάλο και επιβλητικό.Πολύ εντυπωτικοί προβάλλουν,από την πρώτη στιγμή, οι γεροί ,καλοδουλεμένοι πωρόλιθοι της βάσης του.Ένα μέρος του παλατιού αυτού-το ανατολικό-αποκάλυψαν στα 1861 οι έρευνες των δυο Γάλλων επιστημόνων και τα συμπεράσματα δημοσιεύτηκαν σε μια μνημειακήν έκδοση από τις χαρακτηριστικές στον περασμένο αιώνα.

Πάνω στους πωρόλιθους, στηριζόταν άλλοτε ο πλίθινος τοίχος, είναι πεσμένος σήμερα ολότελα-του κτιρίου, που είχε σχήμα τετράπλευρο (100×90μ).Τα διάφορα δωμάτια αναπτύσσονταν γύρω από μια τετράγωνην αυλή περίστυλη με μήκος κάθε πλευράς σαράντα μέτρα περίπου.Οδηγούσε ως εκεί μια ευρύχωρη είσοδος με τριπλό πρόπυλο-στην ανατολική πλευρά.Ολόκληρη αυτή η πτέρυγα ήταν προορισμένη για τις διοικητικές εγκαταστάσεις.Τα κατώφλια του προπύλου, ήταν πέτρινα και καλοδουλεμένα. Αριστερά, υπήρχε ένας χώρος στρογγυλός.-επίσημο δωμάτιο, ίσως, το πρυτανείο για την σίτιση των αξιωματούχων- που κι αυτό, όπως και το πρόπυλο, έφερνε στην απλόχωρην αυλή.Στην τελευταίαν ανασκαφική περίοδο, καθώς ερευνήθηκε η νοτιοανατολική γωνιά, σε βάθος ενός μέτρου, ήρθαν στο φως ανασκαφικά μέλη ιωνικού ρυθμού, που όπως πιστεύουν οι ανασκαφείς πρέπει να προέρχονται από το δεύτερο πάτωμα που έτσι, για πρώτη φορά αποδείχτηκε αντικειμενικά η ύπαρξη του στην πρόσοψη του κτιρίου.Και στις τέσσερις πλευρές της αυλής ολόγυρα, υπήρχαν στοές, που στηρίζονταν σε άνετους δωρικούς κίονες.Οι σπόνδυλοι τους κοίτονται σήμερα καταγής κοντά στη βάση τους πλάι σε πολλά κομμάτια από γείσα των στοών και επιστύλια. Η κάθε πλευρά της αυλής είχε δεκάξι κίονες.

Η νότια πτέρυγα του ανακτόρου έχει πολύ ενδιαφέρον γιατί εκεί αποκαλύφθηκε μια σειρά από πέντε δωμάτια.Το κεντρικό επικοινωνούσε με το περιστύλιο της αυλής με τετράθυρο, σχηματισμένο από τρεις αμφικίονες, που σήμερα διατηρούνται ακόμη στη θέση τους.Τα ίχνη από τις παραστάδες τα ξεχωρίζει κανείς στον στυλοβάτη.Αριστερά και δεξιά αυτού του δωματίου, που χρησίμευε ως προθάλαμος, ανοίγονταν δύο πόρτες στα πλαϊνά δωμάτια, στρωμένα με πολύ όμορφα ψηφιδωτά δάπεδα.Οι ανασκαφείς πιστεύουν ότι ολόκληρη αυτή η πλευρά που επικοινωνεί άμεσα με τη αυλή ήταν η πιο επίσημη στο ανάκτορο.

Σύμφωνα με τις αντιλήψεις που επικρατούν για τα επίσημα συγκροτήματα των ανακτόρων, θα ήταν πιο κανονικό να βρίσκονται όλα αυτά τα δωμάτια στη νότια πλευρά.Και οι αρχαίοι συγγραφείς και η ανασκαφή της Ολύνθου αυτή την εντύπωση παρέχουν.Επειδή όμως η βόρεια πλευρά παρουσιάζει αναμφισβήτητα μια σειρά από εξώστες, δικαιολογημένους απόλυτα εκεί, μια και η θέα από το ύψωμα προς την πεδιάδα είναι αριστουργηματική ο καθηγητής κ.Μπακαλάκης διευθύνει τις ανασκαφές τα τελευταία χρόνια, σε συνεργασία με τους καθηγητάς κ.κ.Μ.Ανδρόνικο και Ν.Μουτσόπουλο-μετά την αποχώρηση του κ.Ρωμαίου-νομίζει ότι η βορεινή πτέρυγα αφέθηκε για τη δημιουργία μεγάλης βεράντας και οι επίσημοι κατοικήσιμοι χώροι οργανώθηκαν στη νότια πλευρά.

Η έρευνα στη δυτική πτέρυγα του παλατιού αποκάλυψε τρεις πολύ μεγάλες τετράγωνες αίθουσες, με πλευρά 16 μέτρα, και προορισμό το στρατωνισμό ίσως της βασιλικής φρουράς.Στη νοτιοδυτική γωνία ήρθε στο φως ένα εξαιρετικά σημαντικό εύρημα: μια σειρά από προϊστορικά όστρακα και λίθινα εργαλεία, που αποτελούν θετική μαρτυρία για ζωή πολύ παλαιότερη στον λόφο από τα προϊστορικά χρόνια.Συνδυασμένα μαζί με αγγεία του έκτου και πέμπτου αιώνα π.Χ. που αποκαλύφθηκαν στην ανασκαφή, αποτελούν μια σίγουρην απόδειξη για τη συνέχεια της ζωής στη Βεργίνα από την νεολιθική περίοδο ως την εποχή των Μακεδόνων βασιλέων.

Δημιουργείται το ερώτημα, πότε ακριβώς χτίστηκε το ανάκτορο και από ποιον βασιλέα της Μακεδονίας.Η μορφή των αρχιτεκτονικών μελών και η τέχνη των ψηφιδωτών ορίζουν καθαρά τη χρονολογία στα πρώτα τριάντα χρόνια του 3ου πΧ. αιώνος.Ταιριάζει απολύτως με την εποχή που έζησε ο Αντίγονος Γονατάς. Όσο για την καταστροφή του παλατιού, όπως δείχνει η ανασκαφή, ήταν βίαιη , από πυρκαϊά.Πάντως όσοι το κατοικούσαν, πρόλαβαν να πάρουν ό,τι πολύτιμο είχαν στην κατοχή τους, κι αυτό το συμπεραίνουμε από το γεγονός, ότι δεν βρέθηκαν στην ανασκαφή σημαντικά κινητά ευρήματα.Λίγα νομίσματα που αποκαλύφθηκαν στο δάπεδο του ανακτόρου δίνουν ίσως και τη χρονολογία της καταστροφής του.Ανήκουν στα μέσα του δευτέρου π.Χ. αιώνος.

Το ανάκτορο της Βεργίνας είναι σχεδόν μοναδικό στο είδος του-ανάλογο,όχι τόσον εντυπωσιακό, βρίσκεται στην αρχαία Δημητριάδα.Επειδή υπάρχει αρκετό υλικό για την αναστήλωσή του, αν κάποτε προγραμματισθεί η πραγματοποίησή της, πολύ θα προσφέρει στην γενικήν εικόνα του συνόλου των αρχαιοτήτων πάνω στο λόφο, εξαίροντας έτσι κι ένα μνημείο, που βρίσκεται στον πρώτο επιστημονικά ερευνημένο, πριν εκατό χρόνια, χώρο της Μακεδονίας.